Politici bemoeien zich steeds vaker met lopende rechtszaken

Geen commentaar zolang de zaak onder de rechter is. Dat was de geijkte reactie geweest van de voormalig korpschef van de Nationale Politie en de toenmalig minister van justitie en veiligheid toen hen werd gevraagd naar politiemol Mark M. Maar ze kozen andere woorden. "De rotste appel aller tijden", zei wijlen korpschef Gerard Bouman. M. verdiende een zeer hoge straf, vond minister Ard van der Steur.

M. kreeg straf. Hij werd maandag veroordeeld tot vijf jaar cel voor het doorspelen van geheime politiedossiers aan criminelen. De rechtbank Den Bosch maakte direct van de gelegenheid gebruik ook de korpschef en de VVD-bewindspersoon een veeg uit de pan te geven.

Met hun uitlatingen wordt de scheiding der machten met voeten getreden. Iets dat past in het huidige 'tijdsbeeld' waarin politici en hoge overheidsfunctionarissen zich menen te moeten bemoeien met zaken waar ze niets over te zeggen hebben, aldus de rechtbank.

Beschermen van de rechtsorde

De rechters zien dus een trend. En ze zijn niet de eerste. Dat tijdsbeeld waarin die bemoeienis plaatsvindt, omschreef de Raad van State in het laatste jaarverslag als de nadruk op presteren, in plaats van op het beschermen van de rechtsorde. "Er is vaak weinig begrip wanneer maatregelen die 'iedereen wenst' op juridische bezwaren stuiten. Of omgekeerd, wanneer beslissingen die uit het geldend recht voortvloeien, ingaan tegen de heersende mening", aldus de hoogste bestuursrechter.

De tijd dat een rechtszaak zich enkel en alleen in de zittingszaal afspeelde, is al langer voorbij. Advocaten en Openbaar Ministerie schuiven tegenwoordig in spraakmakende zaken nog tijdens het proces aan bij praatprogramma's. En ook politici bemoeien zich volgens de Raad voor de Rechtspraak 'steeds vaker' met lopende zaken, of stellen uitspraken van rechters ter discussie. "Een vonnis van de rechtbank wordt dan niet gezien als het toetsen van wetten die we gezamenlijk hebben afgesproken, maar als een hinderlijke mening", zegt woordvoerster Barbara den Uijl.

Een bekend voorbeeld is Geert Wilders, die na zijn veroordeling voor zijn minder Marokkanen-uitspraak, sprak over 'neprechters' en 'PVV-hatende rechters'. Maar de Raad voor de Rechtspraak ging naar eigen zeggen ook in gesprek met de korpschef nadat die zich in de media negatief uitliet over de veroordeling van een schietende agent.

Olifantenhuid

Waarom maakt de rechtspraak zich zo'n zorgen om die uitlatingen? Ga er maar vanuit dat de rechters zelf zich er weinig van aantrekken met hun 'olifantenhuid', zegt Den Uijl. Zo stelden ook de rechters in de zaak Mark M. zich door de politieke bemoeienis niet belemmerd te hebben gevoeld om uitspraak te doen.

De vrees is wel dat al die negatieve uitlatingen gevolgen hebben voor het vertrouwen in de rechtsstaat. En dat het de scheiding der machten ondermijnt, die van kritische politici verwacht niet in de media uit te halen naar het oordeel van een rechter, maar via het parlement de wetten zo nodig aan te passen.

Toch is dat afbrokkelende vertrouwen waar zo voor wordt gevreesd voorlopig nog niet in de cijfers terug te zien, aldus het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in het rapport 'De sociale staat van Nederland 2017'. Het aantal Nederlanders dat zegt (zeer) veel vertrouwen te hebben in de rechtspraak (44 procent) is hoger dan de zes jaar ervoor. De rechters doen het daarmee bovendien beter dan andere publieke instituties.

Wel ervaren veel burgers een kloof tussen de straf die Nederlandse rechters opleggen en die zij passend vinden: 71 procent vindt dat misdaden in Nederland over het algemeen te licht worden bestraft, aldus het SCP. Toch is het wat anders als burgers daar hun onvrede over uiten dan dat politici dat doen. Die zijn zelf onderdeel van de trias politica, aldus de woordvoerster van de Raad voor de Rechtspraak. En daarmee medeverantwoordelijk voor het vertrouwen in de rechtsstaat. "Die bescherm je met z'n drieën."