Direct naar artikelinhoud
Berlusconi

Silvio Berlusconi (81) is terug, en de Italianen hebben er nog zin in ook

Silvio Berlusconi.Beeld AP

Alsof het woord bungabunga nooit heeft geklonken: daar zit hij, voormalig minister-president Silvio Berlusconi (81), centraal in de campagne van Forza Italia. En de Italianen lijken er nog zin in te hebben ook. Hoe is het mogelijk?

Silvio Berlusconi komt nooit ergens binnen, Silvio Berlusconi komt altijd op. Vooral als het een televisiestudio betreft die in live-verbinding staat met miljoenen Italiaanse toestellen. Hier voelt il Presidente zich thuis. Hier is il Cavaliere op zijn gemak.

"Staat de airconditioning te hard?", vraagt presentatrice Bianca Berlinguer. "Nee, absoluut niet", antwoordt Berlusconi. "Misschien voor de ouderen die hier in het publiek zitten, maar ik ben jong, dus voor mij is dit uitstekend."

Het publiek lacht, de camera's draaien en de skileraarbruine kop van il Presidente oogt nog strakker dan zijn double-breasted pak van Milanese snit. Hij heeft nieuw haar, nieuwe tanden en is tien kilo lichter door iedere ochtend te gymnastieken in een van de 147 kamers van zijn 18de-eeuwse Villa Arcore, nabij Milaan.

'Berlusconi president', flitst er door het beeld, alsof het woord bungabunga nooit heeft geklonken. Alsof het weer 2008 is, of zelfs 1994. Maar het is 2018, twee weken voor de Italiaanse verkiezingen en hij zit er echt: Berlusconi, herrezen als een feniks uit de as en met meer glans en glinstering dan ooit tevoren.

Maar waarom eigenlijk?

Waarom wil hij – een van de rijkste mannen van Italië, die al drie keer premier was, 81 jaar oud is en kwakkelt met zijn gezondheid – het weer proberen? En, net zo belangrijk: waarom willen zij – het Italiaanse volk, dat sinds 1994 een premier heeft die 74 keer voor de rechter werd gedaagd voor onder meer banden met de maffia, belastingfraude en seks met een minderjarige – het weer proberen?

Halverwege 2015 openden honderden journalisten wereldwijd een leeg bestand en begonnen aan hun necrologie over een van de meest invloedrijke politici van hun tijd: Silvio Berlusconi.

De drievoudig premier van Italië zou de dag erna een openhartoperatie ondergaan en de uitkomst was hoogst onzeker. Berlusconi was op dat moment 79 jaar, had de politieke arena al geruime tijd verlaten en verscheen niet veel meer in het openbaar. Hij had eerder al prostaatkanker overwonnen en liep sinds een aantal jaar met een pacemaker rond.

Voor het geval het mis zou gaan, schreven de journalisten alvast dat Berlusconi de geschiedenis in zou gaan als een van de uitvinders van het moderne populisme. Een man die, nog ver voor politici als Donald Trump en Geert Wilders er furore mee maakten, inzag dat je media-aandacht kon domineren door te provoceren, door kiezers en collega-politici te verdelen in jouw voor- en tegenstanders zodat het eigenlijk altijd over jou gaat. Een man die zich structureel tegen het establishment keerde, alsof hij er niet zelf twintig jaar lang vuistdiep onderdeel van uitmaakte.

Een man over wie zijn latere ex-vrouw ooit zei dat Italië onder hem "afgezakt is tot een schaamteloos niveau", waar alleen uiterlijk nog telt. Ze refereerde aan het bungabungaschandaal: Berlusconi bleek tijdens een seksfeest het bed te hebben gedeeld met een 17-jarige prostituee uit Marokko, waarop hij werd veroordeeld tot zeven jaar gevangenis wegens kindprostitutie. Die straf werd in hoger beroep weliswaar ongedaan gemaakt, maar inmiddels loopt er een nieuwe zaak, omdat Berlusconi voor in totaal 10 miljoen euro 22 getuigen zou hebben omgekocht.

Een man die zich structureel tegen het establishment keerde, alsof hij er niet zelf twintig jaar lang vuistdiep onderdeel van uitmaakte

Gedwongen af te treden

Berlusconi werd, mede vanwege het schandaal, gedwongen af te treden. Twee jaar laten volgde een nieuwe veroordeling, ditmaal wegens belastingfraude, waarna hij ook zijn parlementszetel definitief moest opgeven. Volgens de wet mocht hij pas in 2019, het jaar waarin hij 83 zou worden, terugkomen als Italiaans volksvertegenwoordiger.

Zijn rol als politicus was, met andere woorden, uitgespeeld. Hij verkocht zijn voetbalclub AC Milan, leden van zijn partij liepen over en ook kiezers verlegden hun voorkeur naar de nieuwe antipolitieke macht in Italië: de Vijfsterrenbeweging. In 2008 haalde Forza Italia nog 38 procent van de stemmen. Op het moment dat Berlusconi ziek werd en de journalisten voorzichtig begonnen aan hun necrologieën, was dat percentage gedaald tot een schamele 10 procent.

"Uit die cijfers blijkt: centrumrechts in Italië heeft Berlusconi nodig", zegt Deborah Bergamini, Forza Italia-Kamerlid en woordvoerder van Berlusconi. "Daarom is het zo geweldig dat hij opnieuw bereid is campagne te voeren."

'Centrumrechts in Italië heeft Berlusconi nodig'
Deborah Bergamini, Forza Italia-Kamerlid

Berlusca is back

Want inderdaad: Berlusca is back. Alsof de bejaarde ex-premier niet alleen zijn kaalheid, maar ook de tijd probeert terug te draaien, vertelt hij iedere dag in een verschillend televisieprogramma dat hij zich weer geweldig voelt. Hij distantieert zich van zijn wilde verleden vol orgies en feesten en cultiveert zijn nieuwe imago als brave borst die eindelijk tot rust is gekomen. In de televisiestudio's zit een Grootvader des Vaderlands die de nadruk legt op zijn ervaring; een respectabel man met een glimlach die alles al heeft meegemaakt. Onestà, esperienza e saggezza zijn de drie campagnewoorden die daar bij horen: eerlijkheid, ervaring en wijsheid.

Het gevolg: Forza Italia verdubbelde bijna in de peilingen en is weer de derde partij van het land, achter de stagnerende Vijfsterrenbeweging en de sterk krimpende Partito Democratico van Matteo Renzi. Nog beter nieuws voor Berlusconi: de lijstverbinding die zijn Forza Italia is aangegaan met twee extreemrechtse partijen nadert zelfs de kritieke grens van 40 procent. Als dat percentage op 4 maart wordt geslecht, mag Silvio Berlusconi, als leider van de grootste partij in die coalitie, beslissen wie aan het roer komt te staan van de derde economie van Europa.

Berlusconi dolt met een hond tijdens de talkshow 'Porta a Porta' in juni vorig jaar.Beeld REUTERS

Onterechte veroordeling

"Berlusconi heeft helaas een onterechte veroordeling gekregen – een politieke veroordeling - waardoor hij nu geen premier meer kan worden", zegt Bergamini. "Gelukkig heeft dat hem er niet van weerhouden zich te blijven inzetten voor centrumrechts. Dat hij nu het hart vormt van onze campagne, heeft niets te maken met ijdelheid, maar met een objectief besef dat Italië zonder hem overgeleverd is aan partijen als de Vijfsterrenbeweging. Hij doet dit vanuit plichtsbesef, vanuit liefde voor Italië."

Toch speelt er meer dan plichtsbesef alleen, denkt hoogleraar geschiedenis Giovanni Orsina van de Luiss-universiteit in Rome. "De man is zeer rijk, bezit drie televisiezenders en heeft politieke macht nodig om zijn zakelijke belangen te verdedigen", zegt hij.

Zijn comeback kan bovendien uitgelegd worden als ondermijning van de rechters die Berlusconi zoveel kopzorgen hebben bezorgd. "Jarenlang heb ik tenminste drie middagen per week samen met mijn advocaat meer dan 3.600 hoorzittingen voorbereid", verzuchtte hij vorig jaar in een interview.

'De man is zeer rijk, bezit drie televisiezenders en heeft politieke macht nodig om zijn zakelijke belangen te verdedigen'
Giovanni Orsina, hoogleraar geschiedenis

Drang naar rehabilitatie

"Berlusconi heeft een enorme drang naar rehabilitatie: hij ziet zijn veroordeling uit 2013, en het daaruit voortvloeiende verbod om volksvertegenwoordiger te zijn, als oneerlijk en vernederend en is op zoek naar eerherstel", zegt Orsina. Om ondanks die veroordeling nu toch het gezicht van de campagne te zijn, is te zien als een ultieme ondermijning van die rechterlijke macht.

"Verder is Berlusconi buitengewoon vitaal en heeft hij een bijzonder hoge pet op van zichzelf", zegt Orsina. "Hoewel ik geen psychoanalist ben en hem zelfs niet eens persoonlijk ken, lijkt het mij vrij duidelijk – ook vanwege de manier waarop hij met zijn eigen lichaam omgaat en met wat voor type lichamen hij zich het liefst omringt – dat hij verval vreest en verafschuwt."

Leeftijd en goede gezondheid vormen inderdaad een kleine obsessie voor Berlusconi, die dit jaar 82 wordt. Al zijn ex-vrouwen waren jonger dan hij en zijn huidige vriendin, een voormalige danseres, is met 32 jaar zelfs jonger dan zijn eigen kinderen. Toen hij nog clubpresident van AC Milan was, stelde hij de Belgische arts Jean-Pierre Meersseman aan, omdat die erom bekend stond spelers het eeuwige voetballeven te geven – nooit won er een ouder elftal de Champions League-finale dan zijn Milan.

Berlusconi en zijn ex-vrouw Veronica Lario.Beeld REUTERS

Berlusconi heeft Meerssemans methode – die bestaat uit een bijna idiote hoeveelheid medische controles – naar zijn eigen leven vertaald. Vorig jaar sprak hij zelfs de wens uit 120 jaar oud te worden. "Als de gemiddelde levensverwachting tot de 19de eeuw rond de 20 was", zei Berlusconi zonder ironie, "begin 20ste eeuw 40, en nu inmiddels de 80 heeft bereikt, is het dan echt zo gek om te geloven dat het in de nabije toekomst mogelijk is om in goede gezondheid de 120 te halen?"

Wat geldt voor de stadmuren van Pompeï, geldt ook voor het gezicht van Berlusconi: het wordt gestut in een poging het voortgaan van de tijd te negeren. Net als de Spaanse Trappen moesten ook de tanden van Silvio zo nu en dan worden gewit. Daar is niets mis mee, dat heet goed onderhoud.

Het is een instelling die zal aanspreken bij Berlusconi's electoraat, dat zelf ook op leeftijd is. Uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos blijkt dat Berlusconi vooral populair is onder gepensioneerden. Tel daarbij op dat Italië met een gemiddelde leeftijd van ruim 44 jaar nog nooit zo oud is geweest als nu en je weet: Silvio Berlusconi heeft de toekomst.

Vorig jaar sprak hij zelfs de wens uit 120 jaar oud te worden

Irene Maggiulli, een elegante vrouw die haar leeftijd weigert te openbaren – zowel in woord als via haar weggewerkte rimpels – begint te applaudisseren.

"Geef toe", zegt ze. "Dit is toch precies het gevoel uit 1994? Het voelt toch alsof we weer iets belangrijks doen? Alsof we Italië eindelijk weer kunnen herstellen?"

Maggiulli is een van de vele gasten die vanavond naar een vijfsterrenhotel in Rome zijn gereden om te juichen voor partijbonzen die een voor een het podium beklimmen. Ze zijn er allemaal, van een van de beroemdste Forza Italia-leden – Europarlementariër en kleindochter-van Alessandra Mussolini – tot een van de machtigste leden: Antonio Tajani, de Italiaanse voorzitter van het Europees parlement die, mocht Forza Italia de verkiezingen winnen, waarschijnlijk de nieuwe premier wordt.

Alle toespraken gaan volgens een vast stramien: eerst leggen de sprekers uit waarom Forza Italia geweldig is, om dan te verzanden in een uitgebreide liefdesverklaring aan de Grote Leider. Als de kreet 'Forza Italia' klinkt, volgt er applaus. Als iemand op het podium 'Forza Silvio Berlusconi' roept, volgt er gejuich.

Type aanhangers

De meeste mannen hier zijn rond de 60 en dragen fleurige pochetten in hun dure pakken. De vrouwen ogen elegant, gebruind en verzorgd tot in de puntjes van hun hoog opgeföhnde haar. Maggiulli is een van hen. Ze is hier samen met een groep vriendinnen die zich hebben verenigd in de Gruppo Azzurro Donna; een groep gewijd aan de partij.

"Forza Italia ís Berlusconi", zegt Lietta Benedetti, ook lid van de groep. "Hij heeft de partij opgericht, hij is het logo, hij is de muziek, hij is de vlag, hij is alles. We kunnen niet zonder hem. Wij Italianen zijn goede mensen. Maar hij is de beste onder ons. Daarom zeg ik vanavond: Forza Italia en Forza Silvio Berlusconi!"

Berlusconi heeft door de bank genomen twee type aanhangers die hem nooit zullen verlaten, ongeacht zijn strapatsen. Aan de ene kant de mannen en vrouwen die veel geld hebben en dat willen beschermen, aan de andere kant de Italianen die juist te weinig geld hebben, zoals gepensioneerden of werklozen. Niet voor niets strooit Berlusconi herhaaldelijk met beloftes over een 'waardig inkomen' van 1.200 euro per maand voor de armste gezinnen en een verhoging van het minimumpensioen, en niet voor niets zijn er twee woorden die als een rode draad door zijn politieke carrière lopen: meno tasse – minder belasting.

'Hij heeft de partij opgericht, hij is het logo, hij is de muziek, hij is de vlag, hij is alles'
Lietta Benedetti

Het electoraat

Volgens historicus Giovanni Orsina bestaat die groep trouwe kiezers uit ongeveer 6 tot 7 procent van het electoraat. "Voor de rest moet hij het deze campagne hebben van de gematigde stemmers uit het politieke midden", zegt Orsina. Dat zijn dus de kiezers voor wie extreemrechtse partijen als de Lega te radicaal zijn, voor wie linkse partijen te weinig doen aan bijvoorbeeld migratie en voor wie de Vijfsterrenbeweging, met een premierskandidaat van 31 jaar, te onervaren is. "In dat gezelschap is Berlusconi, hoewel onwenselijk, toch altijd nog het minst onwenselijk."

Zo kan het gebeuren dat de man die ooit een regeringscoalitie aanging met een neofascistische partij en nu een lijstverbinding heeft met de xenofobische Lega en het zelfs nog radicalere Fratelli d'Italia, als gematigd wordt gezien.

Over Silvio Berlusconi, de koning van het moderne populisme, verschenen afgelopen maand zelfs artikelen met koppen als: 'EU welcomes Silvio Berlusconi as the man to save Italy from populism'. De strekking: in vergelijking met de ultrapopulistische Vijfsterrenbeweging en de eurosceptische Lega, valt Berlusconi eigenlijk wel mee.

Populariteit onder vrouwen

Naast gematigde kiezers, wordt de comeback van Berlusconi bovendien gestuwd door zijn populariteit onder vrouwen, blijkt uit een studie van peilingbureau Ipsos. Dat terwijl de #MeToo-beweging wereldwijd koppen doet rollen, Berlusconi ooit zei dat Angela Merkel een "onneukbaar dikke reet" had en hij nog altijd tot zijn oksels bevlekt wordt door een seksschandaal met een minderjarige.

Volgens de Italiaanse actrice Asia Argento, een van de eersten die vertelde verkracht te zijn door filmproducent Harvey Weinstein, is Berlusconi zelfs de reden dat "Italië een enorme achterstand heeft op het gebied van vrouwenrechten" en "vast zit in de middeleeuwen". Enerzijds vanwege zijn eigen deplorabele gedrag, en anderzijds vanwege de manier waarop vrouwen worden geportretteerd op zijn televisiezenders. Ze riep op vooral niet op Berlusconi te stemmen, omdat "het patriarchaat ons DNA is binnengedrongen dankzij dat varken".

"Sorry, maar ik hoorde jullie praten over Berlusconi en vrouwen", onderbreekt een deftige vrouw het gesprek met Benedetti. De partijbijeenkomst in Rome is afgelopen en zij – "noem me maar Annalisa" – is een van de vele leden die is blijven hangen om na te praten. "Ik wil over dat onderwerp toch wel graag toevoegen dat vrouwen zich juist vaak aan hem opdringen. Ik heb Berlusconi geregeld in het echt gezien, en dan zie je letterlijk vrouwen op hem springen. Succes erotiseert. Hij is eerder een prooi dan een jager."

'Het patriarchaat is ons DNA binnengedrongen dankzij dat varken'
Asia Argento, Italiaanse actrice

Netjes

Benedetti en Maggiulli van de Gruppo Azzurro Donna knikken. "Wist je dat er geen partij is in Italië met meer vrouwelijke leden dan Forza Italia?", vraagt Benedetti. "Berlusconi wordt aanbeden door vrouwen, juist omdat hij zo goed met ze omgaat. Ik denk oprecht dat er niemand in Italië zo netjes is als Berlusconi."

Tijdens recente televisieoptredens legt Berlusconi nadruk op zijn waardering voor vrouwen. Hij prijst de kwaliteiten van Italiaanse moeders en presenteert zich als dé voorvechter van het in Italië zo belangrijk geachte instituut gezin.

"Zijn vrouwonvriendelijkheid wordt overdreven door links", vat Benedetti samen. "Andere mensen hebben veel ergere dingen gezegd, maar daar hoor je nooit wat over. Bij Berlusconi wordt alles uitvergroot. Dat geldt trouwens voor bijna alle schandalen."

Rechtszaken

Anderen vallen haar bij: "Ja, al zijn rechtszaken waren politiek gemotiveerd en bedoeld om hem te demoniseren. Hoe is het anders mogelijk dat hij altijd is vrijgesproken, op die ene keer na, door die communistische rechter? Ik zweer het je: Berlusconi is eerlijk", zegt Maggiulli. Of eigenlijk zegt ze: 'onestissimo', wat de overtreffende trap van eerlijk is; eerlijker dan eerlijk. "Hij heeft zoveel geld, zoveel roem, zoveel kracht, hij hoeft simpelweg niet corrupt te zijn. Hij is onestissimo!"

Het zijn zinnen die bekend klinken voor eenieder die weleens Italiaanse televisie kijkt. Dat is geen toeval, want Berlusconi bezit de drie belangrijkste commerciële zenders en had, toen hij nog premier was, ook grote invloed op de publieke omroep. Daarnaast leidt hij meerdere tijdschriften, een uitgeverij, een grote krant; allemaal middelen om continu, en al twintig jaar, te benadrukken dat zijn juridische- en seksschandalen vooral linkse complotten zijn. Niet voor niets organiseert Berlusconi deze campagne nauwelijks grote bijeenkomsten. Hij heeft de tv en dat is genoeg.

'Hij heeft zoveel geld, zoveel roem, zoveel kracht, hij hoeft simpelweg niet corrupt te zijn. Hij is onestissimo!'
Irene Maggiulli

Gematigde man

En dus zit daar iedere dag die gematigde man die zijn wilde haren heeft vervangen door implantaten, een man met een groot hart dat sinds de operatie overloopt van liefde voor katholieke waarden en vooral: een man met ervaring. "Onder mij was de werkloosheid lager, waren de banken stabiel en was er minder werkloosheid", herhaalt hij keer op keer. "En hoe visionair was mijn deal met Kadhafi eigenlijk, over het terugsturen van bootmigranten? Is het toeval dat hetzelfde jaar waarin ik ten val werd gebracht, de Europese migratiecrisis begon?"

Het publiek in de studio van presentatrice Bianca Berlinguer applaudisseert en als de aftiteling begint, blijft il Presidente zitten. Want net zoals Berlusconi nooit ergens binnenkomt, maar altijd opkomt, zo verlaat Berlusconi ook nooit een podium. In zijn wereld volgt na een opkomst nu eenmaal geen ondergang, want Berlusconi doet niet aan verval.

Totdat het tegendeel bewezen is, is Silvio Berlusconi onsterfelijk.