Tijdens de openingsceremonie trokken Noord- en Zuid-Korea samen op. Het Koreaanse ijshockeyteam is samengesteld uit sporters uit beide landen en dictator Kim Jong-un heeft president Moon-Jae van Zuid-Korea uitgenodigd voor een gesprek, voor het eerst in jaren.
Op het eerste gezicht lijken de Olympische Winterspelen een zekere ontspanning tussen de twee gezworen vijanden te bewerkstelligen. Maar dit is schijn, oordeelt Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden resoluut. "Ik zie netto niets veranderen aan de situatie", stelt hij.
De hoogleraar wordt moe van het enthousiasme waarmee het uiterlijke vertoon van bijvoorbeeld de zeer aanwezige cheerleaders uit Noord-Korea in Nederlandse radio- en tv-programma’s wordt begroet. "In De Wereld Draait Door werden de tafelheren er vrolijk van. Die hebben duidelijk geen idee wat die meisjes moeten doorstaan. Die worden op hun veertiende geselecteerd omdat ze mooi, slim en gezond zijn en leven vervolgens in dienst van de staat. De knapste en meest getalenteerde meisjes zijn potentiële haremslavinnen voor de grote leiders."
Eisen
Het verbaast de hoogleraar hoe gemakkelijk Zuid-Korea in de hele olympische context aan alle eisen van haar buurland voldoet. Zo betaalt het gastland de reis- en verblijfkosten van de cheerleaders en hebben omstreden Noord-Koreanen toestemming gekregen om naar het buurland af te reizen.
"Zuid-Korea vraagt niets als tegenprestatie. Moon had misschien beter kunnen zeggen: goed, jullie mogen komen en wij betalen. Maar dan laten jullie als symbolische daad vijf politieke gevangenen vrij uit een van jullie concentratiekampen."
De uitnodiging die dictator Kim Jong-un heeft gedaan aan de Zuid-Koreaanse president Moon zegt ook nog weinig, zegt Breuker met klem. "Moon heeft deze uitnodiging ook nog niet geaccepteerd. Een slimme zet; ik had echt onderschat hoe goed hij toch politiek weet te bedrijven. Hij weet hoe gepolariseerd zijn eigen land is over toenadering. Vergeet niet: het gaat om de uitnodiging van een buurland dat twee maanden geleden nog dreigde Zuid-Korea in een nucleaire holocaust van de kaart te vegen."
Het was een ander verhaal geweest als het het afgelopen jaar rustig was geweest tussen de twee staten. "Dan was er al een voedingsbodem geweest voor bijvoorbeeld constructieve gesprekken. Maar die ontbreekt nu volledig."
Een samenwerking, hoe beperkt ook, kan wellicht op den duur leiden tot een betere buurrelatie tussen de twee landen
Splijtzwammen
Korea-analist Michiel Hoogeveen ziet in de houding van de Zuid-Koreaanse president Moon wel een zekere welwillendheid. "Hij gelooft dat elke vorm van communicatie een kans op militaire escalatie doet afnemen. Een samenwerking, hoe beperkt ook, kan wellicht op den duur leiden tot een betere buurrelatie tussen de twee landen. Het is zeker positief te noemen als de Olympische Spelen daar aan kunnen bijdragen."
Maar tegelijkertijd beklemtoont Hoogeveen ook dat Noord-Korea de nucleaire capaciteit die een van de grootste splijtzwammen vormt, nooit zal opgeven. "Dat is zo'n beetje de enige zekerheid die het land momenteel heeft tegen een Amerikaanse aanval."
President Moon van Zuid-Korea wil voordat hij een uitnodiging accepteert dat Noord-Korea en de VS gesprekken openen om de gespannen situatie tussen de twee landen op te lossen. "En in die situatie is niets veranderd", beaamt ook Breuker. "Noord-Korea heeft kernwapens en raketten waarmee de Verenigde Staten bereikt kunnen worden. Hier zal Kim Jong-un nooit afstand van doen. En de VS wil wel dat dat gebeurt."
De wetenschapper voegt daaraan toe dat er achter de schermen van alles plaats kan vinden. "Maar zolang Noord-Korea die kernwapens niet afzweert, zal er van een wezenlijke positieve ontwikkeling in de relatie tussen de twee Korea's niet serieus sprake kunnen zijn. Daar veranderen de Olympische Spelen niets aan."
Deze mening deelt Korea-analist Michiel Hoogeveen. "De Amerikanen hadden deze Spelen misschien kunnen gebruiken als een podium om in elk geval een soort van welwillendheid te tonen", stelt hij. "Maar met zijn horkerige gedrag bij de openingsceremonie heeft vicepresident Mike Pence zijn eigen glazen ingegooid. Hij negeerde Noord-Korea volledig en stond niet eens op voor het gezamenlijke team van de twee landen. Aan die stoïcijnse houding en de nucleaire impasse kan geen olympische optocht iets veranderen."
Mooie sier
Veel gewone Koreaanse burgers snakken naar een zekere verbroedering met hun landgenoten aan de andere kant van de grens. Dit valt bijvoorbeeld, ondanks de slechte prestaties, ook op te maken uit de saamhorigheid van het gezamenlijke ijshockeyteam.
"De chemie is fantastisch", liet coach Sarah Murray eerder deze week weten. "De spelers lachen samen, praten samen, eten samen. Je kan niet zien wie uit het noorden of wie uit het zuiden komt: het zijn gewoon vrouwen die ijshockey spelen." Maar voor de grote leiders zijn de Olympische Spelen slechts een strategisch middel waarmee politieke doelen kunnen worden bereikt.
Hij kan in zijn eigen land pronken met de medailles en in het buitenland veinzen dat Noord-Korea een heel gewoon land is
Dictator Kim Jong-un kan met de deelname aan de Spelen in zijn eigen land vooral 'mooie sier' maken, stelt Breuker. "Hij kan in zijn eigen land pronken met de medailles en in het buitenland veinzen dat Noord-Korea een heel gewoon land is, in de hoop dat dat op den duur minder strikte sancties oplevert. Die doen namelijk, ondanks alles, echt pijn in Noord-Korea."
Maar de hoogleraar begrijpt niet waar de mythe vandaan komt dat de Olympische Spelen daadwerkelijk vreedzame relaties of verbroedering zouden kunnen bewerkstelligen.
"Dat werd in Berlijn in 1936 ook geroepen; drie jaar later was de Tweede Wereldoorlog een feit. Er is weinig veranderd aan de mensenrechten in China na Peking en sinds Sochi is Rusland zeker niet minder oorlogszuchtig geworden. Als de Olympische Spelen daadwerkelijk vrede zouden kunnen brengen, leefden we in een wereld zonder oorlog."
Lees meer achtergrondverhalen in NUweekend