Het prostitutieschandaal bij Oxfam vestigt de aandacht op seksueel wangedrag bij Nederlandse hulporganisaties. De lokale afdelingen van het Rode Kruis, Oxfam Novib en Artsen zonder Grenzen (AzG) hebben de laatste jaren verschillende meldingen binnengekregen van seksueel wangedrag, zo blijkt uit een inventarisatie onder acht hulporganisaties.

Het is onbekend of het een toename van seksueel wangedrag is. Wereldwijd waren vorig jaar bij AzG (42 duizend medewerkers) 24 gevallen van seksueel ontoelaatbaar gedrag. Zeven van deze gevallen vielen onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse afdeling, waar ook Duitsland en het Verenigd Koninkrijk onderdeel van uitmaken. Na onderzoek werden vijf medewerkers ontslagen, tegenover twintig ontslagen wereldwijd.

Reeks gedragscodes

Bij het Nederlandse Rode Kruis werden afgelopen 15 jaar drie medewerkers de deur gewezen na meldingen van seksueel wangedrag. Eén medewerker had een prostituee bezocht, de andere twee zaken betroffen het maken van naaktfoto's van vrouwen in combinatie met prostitueebezoek. De incidenten vonden plaats in het buitenland, waar de medewerkers voor hun werkzaamheden bivakkeerden.

De Nederlandse afdeling van Oxfam Novib ontsloeg in december een medewerker, nadat hij nieuwe medewerkers seksueel had bejegend. Naar twee medewerkers die in een ander land werkzaam zijn, loopt een onderzoek vanwege vergelijkbare meldingen.

Alle acht Nederlandse hulporganisaties hanteren strikte regels als het aankomt op wangedrag. Nieuwe medewerkers ondertekenen bij ingang van hun contract een reeks gedragscodes. Die gaan niet alleen over fraude, pestgedrag en machtsmisbruik, maar ook over seksuele intimidatie. Slachtoffers kunnen bij de hulporganisaties een klacht indienen. Daarvoor bestaan speciale hotlines en klokkenluidersregelingen. Ook vragen veel organisaties een Verklaring Omtrent Gedrag.

146 meldingen

Voor sommige organisaties, zoals Oxfam Novib, Terre des Hommes en Plan Nederland, is het gebruikelijk om incidenten met seksueel misbruik in hun jaarverslagen te vermelden. Bij Unicef en Plan Nederland kwamen geen meldingen binnen. Die organisaties sturen amper medewerkers naar het buitenland en richten zich vooral op fondsenwerving.

'Alle meldingen van vorig jaar hebben betrekking op wangedrag tussen collega's onderling', zegt Nelke Manders, directeur van de Nederlandse AzG. Wereldwijd kwamen er 146 meldingen binnen die variëren van werkelijk ongepast en grensoverschrijdend seksueel gedrag tot interpretaties van handelingen die niet gegrond zijn, zoals een verkeerd geïnterpreteerde opmerking.

Meldingen van seksueel misbruik tussen medewerkers van de Nederlandse AzG en de lokale bevolking waren er wel in 2015 en 2016: beide jaren was sprake van twee incidenten. In drie van de gevallen ging het om 'betaalde seks met een lokale persoon'. Hierop volgde direct ontslag.

Mensenwerk

Bij Cordaid Nederland zijn geen meldingen binnengekomen, maar internationaal zijn de afgelopen drie jaar binnen de organisatie vijf losstaande incidenten vastgesteld in vier verschillende landen. In het merendeel van de gevallen ging het om seksueel ongewenst gedrag tussen medewerkers en incidenteel was de lokale bevolking erbij betrokken. Bij drie medewerkers zijn passende maatregelen genomen, twee onderzoeken lopen nog.

'Wij zijn ontzettend geschrokken van de recente onthullingen', zegt Kees Zevenbergen, de algemeen directeur van Cordaid. Hij noemt het 'te treurig voor woorden' dat medewerkers van organisaties waarin hard wordt gewerkt voor de goede zaak zich aan zulke misstanden te buiten gaan. Maar, zegt hij ook: het is mensenwerk. 'Overal waar mensen werken vindt dit soort misstanden plaats.' Zevenbergen denkt overigens niet dat er nog meer misstanden aan het licht zullen komen. 'Het zou me ontzettend verbazen. Ze komen in elk geval niet bij ons vandaan.'

Dat er ondanks alle maatregelen alsnog meldingen van seksueel wangedrag binnenkomen, betreurt AzG-directeur Manders. 'Elke melding is er één te veel. We weten als AzG ook dat we nog niet goed genoeg bezig zijn en nemen het echt heel serieus.'

Is dit het #metoo-moment van de hulpverlening? 1.200 opzeggingen voor Oxfam in Groot-Brittannië, zelfs 1.700 in Nederland, een actrice (Minnie Driver) die opstapt als ambassadrice en nu ook het tycoon Zuid-Afrikaanse Desmond Tutu die de organisatie 'teleurgesteld' de rug toekeert.