"We weten nu niet hoe het zit. We willen nader juridisch advies inwinnen zodat we weten waar we over stemmen", zei SP-Kamerlid Ronald van Raak.
Ook Thierry Baudet (Forum voor Democratie), Martin Bosma (PVV), Henk Krol (50Plus) en Femke Merel Arissen (Partij voor de Dieren) drongen met klem aan op een schorsing.
Daarna kan het debat met de nadere toelichting in de hand worden afgerond. Volgende week donderdag wordt erover gestemd.
De oppositiepartijen vragen zich af of de regering juridisch gezien het recht heeft de referendumwet in te trekken zonder de mogelijkheid over deze intrekkingswet nog een referendum te kunnen organiseren.
Logisch
Het kabinet noemt dat in een toelichting op de intrekkingswet "logisch en vanuit wetgevingsperspectief consistent".
Bosma heeft het juist over "een klap in het gezicht voor de burgers". Baudet wil hoe dan ook een poging wagen om de intrekkingswet referendabel te maken. "Wij laten ons dit middel niet door het kabinet uit handen slaan", aldus Baudet.
Coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie hadden aanvankelijk geen trek in een onderbreking van het debat. Een brief van Ollongren over de motivatie achteraf volstond wat hen betreft. Maar daarmee zou het debat ook worden gesmoord en dat ging de oppositie te ver.
Begrafenispak
Dat het raadgevend referendum zou sneuvelen, was in oktober bij de presentatie van het regeerakkoord al bekend. Toch begrijpen veel partijen niet dat uitgerekend Ollongren, een minister van D66 huize, dit in de Tweede Kamer verdedigt.
De partij is nota bene ruim vijftig jaar geleden opgericht met als speerpunt meer directe democratie. Onder andere in de vorm van een volksraadpleging.
"Toen deze minister vandaag in de spiegel keek, zag ze toen een D66-minister die haar ziel had verkocht voor een ministerschap?", vroeg Van Raak.
Bosma zei dat hij speciaal voor deze dag zijn begrafenispak had aangetrokken. "Dit is een dag van verlies en rouw."
Krol hoopte op "gewetenswroeging" van een aantal D66’ers als er volgende week donderdag wordt gestemd.
Krol bracht in herinnering dat het voormalige DDR, het oude communistische Oost-Duitsland, het enige land in de geschiedenis is dat ooit een referendum instelde en vervolgens ook weer afschafte. Geen fraai lijstje volgens de 50Plus'er.
In 2014 stemden naast D66 ook SP, PVV, PvdA, GroenLinks, 50Plus en Partij voor de Dieren voor het raadgevend referendum. Huidige regeringspartijen VVD, CDA en ChristenUnie waren tegen. Zodoende staat D66 er in deze coalitie alleen voor en moet de partij de intrekking slikken.
Flauwekul
Ollongren had dan ook de grootste moeite haar argumenten aan de kritische oppositie uit te leggen. "Dit instrument heeft verwachtingen gewekt die niet kunnen worden waargemaakt."
Volgens de bewindsvrouw ligt dat aan het feit dat het referendum raadgevend is. Een kabinet hoeft de uitslag niet op te volgen waardoor verwarring kan ontstaan. "Dat zet mensen op het verkeerde been."
Van Raak noemde die uitleg "gênant". "Dit is zo'n flauwekul. Minister onwaardig", aldus de SP’er. Hij vroeg zich net als GroenLinks en de PVV af waarom er geen aanpassingen komen in plaats van alles volledig te schrappen.
D66-Kamerlid Rob Jetten gebruikte tijdens zijn inbreng eerder in het debat dezelfde redenering. Ook hij werd daarom verbaal flink aangepakt. Van Raak noemt zijn uitleg "een kulverhaal". Baudet had het zelfs over "gelul".
Bindend
In het regeerakkoord staat dat het raadgevend referendum een opmaat is naar het bindend (correctief) referendum, maar de politieke steun voor die variant is volgens het kabinet afgebrokkeld. Het bindend referendum werd vorig jaar september al door deze regering van tafel geveegd.
D66 is nog wel voor een bindend referendum waarbij de uitkomst helder zou zijn. Dat de partij hier vorig jaar niet mee instemde, komt omdat ze niet tevreden waren over de spelregels. Internationale verdragen zouden er niet onder moeten vallen, dat was wel het geval.
De slechte herinneringen aan het Oekraïne-referendum (D66 was voor, een meerderheid stemde tegen), zit de partij nog vers in het geheugen.
Bosma kon het niet laten om oude citaten van D66-leider Alexander Pechtold op te rakelen. "Een interessant middel om burgers te raadplegen", zei Pechtold volgens de PVV’er in een interview uit 2005.
Maar voor de draai van D66 had Bosma niet ver in het verleden hoeven te graven. In het laatste verkiezingsprogramma staat de steun voor een referendum er onomwonden: "De democratie en het openbaar bestuur zijn aan een grondige renovatie toe. Dus wanneer er voor het eerst gebruik gemaakt wordt van een nieuw instrument als het raadgevend referendum, dan omarmen we dat en leren we ervan."
Wet Hillen
Na het debat over de intrekkingswet heeft de coalitie overigens nog steeds niet definitief afgerekend met het referendum. Op 21 maart, dezelfde dag als de gemeenteraadsverkiezingen, staat het laatste referendum gepland over de nieuwe inlichtingenwet.
De coalitie heeft al laten weten de uitslag niet over te nemen, wat er ook uitkomt. "Een dikke vinger naar de bevolking", zegt Van Raak daarover.
Verder is 50Plus druk bezig met de voorbereidingen van een referendum over het afschaffen van de Wet Hillen, een belastingverlaging voor huiseigenaren zonder hypotheek. De eerste horde van tienduizend handtekeningen werd ruimschoots gehaald, nu moet de partij er in totaal driehonderdduizend zien te krijgen.
Het is nog niet duidelijk of dat gaat lukken voordat het referendum officieel is ingetrokken.