Direct naar artikelinhoud

Waarom reageert water zo eigenaardig op een bijna volledige zonsverduistering?

Donderdagavond Nederlandse tijd is Antarctica niet alleen het toneel van een bijna-volledige zonsverduistering, maar ook van een curieus Nederlands experiment. Programmaleider Elmar C. Fuchs van water-researchinstituut Wetsus in Leeuwarden gaat bekijken of de eclips de samenhang van water verandert, iets waarvoor in de wetenschappelijke literatuur tot nog toe geen aanwijzingen te vinden zijn.

Zuidpool.Beeld reuters

Het effect zou eventueel zelfs een rol in het klimaat kunnen spelen, denkt de Wetsus-onderzoeker. Fuchs, Oostenrijker van origine en gepromoveerd waterfysicus, reisde begin februari op kosten van Wetsus naar het Nederlandse poollab op de Britse zuidpoolbasis Rothera. Hij wordt daarbij logistiek gesteund door het poolprogramma van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, die contracten heeft met de Britse Arctic Survey voor transport. Volgens een woordvoerder van de NWO gaat er geen Nederlands onderzoeksgeld naar het experiment. 'Het staat buiten de normale competities.'

'Er was een plaats in het programma vrij en Elmar heeft die kans aangegrepen', zegt Wetsus-directeur prof. Cees Buisman, tevens hoogleraar waterzuivering in Wageningen, over het poolavontuur. Wat zijn kennisinstituut daaraan overhoudt, weet hij niet. 'Een mooie publicatie mag ik hopen, gezien de uren die erin zijn gaan zitten. En vermoedelijk een hoop ophef als zou blijken dat zon en maan inderdaad water veranderen, zoals biologisch-dynamische boeren beweren.' Wetsus wordt gefinancierd door ministeries en de provincie en doet veel contractonderzoek voor de watersector in Nederland en daarbuiten.

Fuchs werkt al jaren aan een merkwaardige relatie die er volgens hem bestaat tussen watereigenschappen en zonsverduisteringen. Daarvoor vond hij in antieke logboeken aanwijzingen. Bij eerdere metingen in Leeuwarden tijdens de eclips in 2015 zag hij in zijn lab de oppervlaktespanning van water stijgen, en later ook op Réunion en in Chili. In smalle buisjes kruipt het dan spontaan verder omhoog dan normaal. Temperatuur en luchtdruk spelen daarbij geen rol, weet hij.

Vorig jaar zagen collega's van NASA bij de totale zonsverduistering in de VS de onbekende stijging ook. 'Het is bizar, maar data zijn data', zegt de Wetsus-man zelf. Een publicatie is in de maak.

Tijdens een eclips lijkt water wat hoger in een dun buisje op te klimmen

Afscherming zonnewind

Donderdag op de Zuidpool wil Fuchs vooral vaststellen of de stijgende oppervlaktespanning reageert op afscherming van de zonnewind. Dat is een stroom van geladen deeltjes die van de zon komen en in het magneetveld van de aarde worden gevangen. Hoog in de atmosfeer veroorzaken ze poollicht, maar volgens Fuchs bereikt andere opgewekte elektromagnetische straling mogelijk het aardoppervlak en beïnvloedt die hier de vloeistofeigenschappen van water. Bij een zonsverduistering schermt de maan de zonnewind af, is de gedachte.

Elektromagnetische straling bereikt mogelijk aardoppervlak en beïnvloedt de vloeistofeigenschappen van water

De Leeuwarder waterfysicus kwam al eerder met opmerkelijk waternieuws. Enkele jaren geleden demonstreerde hij hoe water een centimeters lange brug vormt tussen twee volle bekerglazen onder hoogspanning. Met directeur prof Huib Bakker van het Amsterdamse Amolf-laboratorium publiceerde hij lasermetingen van de waterbrug.