Dinsdag dus niet. Zijlstra verliet het Binnenhof ('ik denk niet dat ik nog terugkom'), Rutte bleef alleen achter. Alweer. Zijn oogappel, Jeanine Hennis van Defensie stapte in oktober 2017 op, Ard van der Steur kreeg zijn laatste omhelzing in januari 2017, zijn politieke peetvader Ivo Opstelten ging in 2015 en een andere favoriet van de premier, Fred Teeven, rijdt nu in een Conexxionbus.

Dodenrit

De premier overleeft vooralsnog al zijn geplaagde metgezellen, maar na ruim zeven jaar aan de macht doemden dinsdag bij een mede-VVD'er associaties op met het gedicht de Dodenrit van Drs. P. Daarin wordt steeds iemand anders van de trojka gegooid om de wolven op afstand te houden. 'Omsk is een mooie stad maar net iets te ver weg', concludeerde die VVD'er bij het betraande afscheid van Zijlstra.

Rutte zit nu nog ongemakkelijker op de bok. Met het vertrek van zijn minister van Buitenlandse Zaken verliest het kabinet al na een paar maanden een belangrijke steunpilaar. Niet voor niets putten de overige fractievoorzitters van de coalitie zich dinsdag uit in loftuitingen. Zijlstra was 'betrouwbaar', 'een man een man, een woord een woord' en 'misschien wel de belangrijkste architect van dit kabinet'.

De ex-minister van Buitenlandse Zaken diende zeker tijdens de lange, moeizame formatie van Rutte III als een 'oliemannetje', ook omdat Rutte door zijn werk als premier vaak afwezig was. Op tal van lastige deals zitten de vingerafdrukken van Zijlstra, van het experiment met het legaliseren van softdrugs tot het precaire compromis over het asielbeleid. Zijn vertrek kan de coalitie vooral gaan opbreken als er meningsverschillen ontstaan over de afspraken die destijds zijn gemaakt. Zonder Zijlstra zit er een gat in het collectieve geheugen van Rutte III.

Nogal een draai

Het verklaart deels waarom de vier regeringspartijen maandag nog vast van plan leken om Zijlstra overeind te houden. De beloning: nog meer schade. Geen van de coalitiepartners kon dinsdag uitleggen waarom ze dachten dat de voormalige minister van Buitenlandse Zaken geloofwaardig kon functioneren. Bij D66-leider Alexander Pechtold bestond daar maandag 'geen twijfel' over. Een dag later moest hij plotseling erkennen dat het vertrek 'onvermijdelijk' was. 'Het is nogal een draai', hoonde PvdA-leider Lodewijk Asscher.

'Regeren wordt een spijkerbed', zei Buma bij het begin van Rutte III. Door de datsja-affaire van Zijlstra liggen CDA, D66 en ChristenUnie er nu al met hun hele gewicht op. Het contrast met de tijd in de oppositie was dinsdag pijnlijk groot. Destijds stonden Buma, Pechtold en Gert-Jan Segers vooraan als 'het vertrouwen in de politiek' weer eens in het geding was, als Rutte 'hele en halve onwaarheden' verkondigde; nu moesten ze stamelend blijven volhouden dat de leugen van Zijlstra wel degelijk 'relevante geopolitieke informatie' naar buiten had gebracht. 'Ik vond en vind het ongelooflijk interessant wat er gezegd is', zei Pechtold zonder veel overtuiging.

Diepe kras

'Een eerste kras voor dit kabinet,' was de conclusie van GroenLinks-leider Jesse Klaver na de exit van Zijlstra. Niemand binnen de coalitie zal het tegenspreken. Rutte III viel tot dusver vooral op door een gebrek aan daadkracht. Veel controverse was er daardoor ook niet. De coalitie leek zo kabbelend richting de gemeenteraadsverkiezingen te gaan, maar moet nu opeens gaan uitleggen waarom ze Zijlstra zo lang trouw bleven. Geen populair verhaal: uit flitspeiling van EenVandaag bleek dinsdag dat acht op de tien Nederlanders de leugen van Zijlstra meteen onacceptabel vonden.

Het zal de betrokken partijen te denken geven bij een volgende affaire. Nu waren ze allemaal nog solidair met Zijlstra; het heeft politiek kapitaal gekost en niets opgeleverd. De volgende keer zullen alle betrokkenen langer nadenken voordat ze zeggen dat er geen twijfel bestaat dat een in opspraak geraakte bewindspersoon mag aanblijven.

Zo heeft het zinloze gevecht voor het politieke leven van Halbe Zijlstra ook het bestaan van de overige ministers weer iets onzekerder gemaakt. De eerste collega is van de trojka gegooid.

Rutte III kan alleen maar hopen dat het daar bij blijft.

Halbe Zijlstra was jarenlang de geliefde en onverschrokken rechtsbuiten van de VVD. Zijn poging om zich opnieuw uit te vinden als opperdiplomaat strandde door een leugen: dinsdag trad hij af als minister van Buitenlandse Zaken. Een profiel van een ambitieus politicus die één anekdote te veel vertelde.

In aanloop naar het debat over de kwestie-Zijlstra werd twijfel gezaaid over de verslaggeving van de Volkskrant. Daarom zet hoofdredacteur Philippe Remarque nog eens de feiten op een rij.

Halbe Zijlstra heeft jarenlang gelogen over een ontmoeting met Vladimir Poetin. In tegenstelling tot zijn eerdere beweringen was de minister van Buitenlandse Zaken in 2006 niet aanwezig op een bijeenkomst met de Russische president in diens buitenhuis.

In een gesprek met de Volkskrant zegt Zijlstra het verhaal te hebben 'geleend' om zijn bron te beschermen. Dat noemt hij onverstandig, maar volgens Zijlstra klopt de informatie. 'De inhoud is gewoon waar.'

De bron van Zijlstra, Shell-topman Jeroen van der Veer, zegt in een toelichting dat de minister de uitspraken over Groot-Rusland verkeerd heeft geïnterpreteerd. 'Hoe ik de specifieke landen destijds aan Zijlstra heb verteld, herinner ik mij niet. Maar de term 'nice to have' is niet een zegswijze van mij.'