‘Er is geen respect voor de inheemse volkeren, laat staan voor de natuur'

‘Onze mannen hebben onze gemeenschap in de steek gelaten. Wij vrouwen hebben ons moeten organiseren om te vechten voor ons land, onze kinderen en onze toekomst.’ Deze woorden zouden zo uit de mond van een westerse feministe kunnen komen. Niets is echter minder waar.

Aan het woord is Gloria Ushigua. Ze woont samen met haar Sápara gemeenschap diep in het Amazonewoud. De dichtstbijzijnde stad is Puyo in de Ecuadoraanse provincie Pastaza. Van hieruit moet je nog een vlucht van twee uur met een klein vliegtuigje en een kanotocht van zo’n achttal uren trotseren om bij de Sápara te geraken. Pas sinds enkele decennia heeft deze gemeenschap contact met de beschaving. Vele Sápara vrouwen komen slechts sporadisch in contact met andere Ecuadorianen.

Als de nood hoog is…

Gloria Ushigua spreekt nog maar tien jaar Spaans en vertoeft het liefst in het oerwoud, ver weg van alle beschaving, toch reist ze momenteel de wereld rond en ontmoet ze de machtigste personen ter wereld. Van een conferentie voor de Verenigde Naties tot de klimaattop in Parijs.

De situatie is urgent, oliebedrijven dreigen het territorium van de Sápara onherroepelijk te vernietigen.

Enkele maanden geleden –net nadat President Trump zich had teruggetrokken uit het klimaatakkoord- demonstreerde Gloria Ushigua nog aan de zijde van Leonardo Di Caprio in een grote betoging voor het klimaat.

Samen met andere vertegenwoordigers van inheemse volkeren wil ze iedereen ervan overtuigen dat de tijd dringt. De laatste inheemse volkeren van het Amazonewoud moeten onmiddelijk beschermd worden. De situatie is urgent, oliebedrijven dreigen het territorium van de Sápara onherroepelijk te vernietigen.

Hoewel Gloria Ushigua op een vreedzame wijze protesteert om de rechten van haar gemeenschap op hun territorium te verdedigen, wordt ze op alle mogelijke manieren tegengewerkt door de Ecuadoraanse overheid. Ze is al geïntimideerd geweest, in diskrediet gebracht op de nationale televisie, juridisch lastiggevallen en de laatste maanden wordt ze samen met haar familie bedreigd.

Ze staat me te woord in Puyo, net voordat ze haar terugtocht naar haar familie voortzet.

Onvervreemdbaar recht

De grote vervuiling veroorzaakt door het oliebedrijf Texaco (nu Chevron) zorgt nog steeds voor een stijging van het aantal kankerpatiënten in de regio. Toch sloot de regering van voormalig president Rafael Correa akkoorden met Chinese bedrijven om petroleum in jullie territorium te ontginnen.

Gloria Ushigua: Voor de overheid draait alles om geld. Op een bepaald moment vroegen ze aan mij. ‘Hoe gaan wij anders onze externe schuld betalen als we deze inkomsten niet hebben?’ Ik heb daarop geantwoord dat de Sápara-gemeenschap niet bereid is om de externe schulden van Ecuador te gaan betalen met ons leven.

Wij, inheemse volkeren, zijn ook mensen. We hebben misschien een donkere lelijke huidskleur (lacht), maar we zijn daarom nog geen dieren. Wij zijn net zo goed Ecuadoranen met dezelfde rechten als andere burgers.

In de Ecuadoriaanse grondwet staat nochtans dat ecosystemen het onvervreemdbare recht hebben te bestaan, te bloeien en te ontwikkelen. Dit impliceert toch dat de natuur beschermd dient te worden?

‘Er is helemaal geen respect voor de inheemse volkeren, laat staan voor de natuur wanneer het op het exploiteren van olierijke gebieden aankomt’

Gloria Ushigua: Dat is een grote leugen! Ik heb dit ook op de klimaatconferentie in Parijs gezegd. Sindsdien is Rafael Correa kwaad op mij. Er is helemaal geen respect voor de inheemse volkeren, laat staan voor de natuur wanneer het op het exploiteren van olierijke gebieden aankomt.

Wat is het antwoord van de overheid op jouw strijd voor het behoud van je cultuur?

Gloria Ushigua: Het is zo dat de overheid zeer verveeld zit met mij. Ik zeg immers tegen de overheid: ‘ik ben Gloria Ushigua en als je me het zwijgen wil opleggen, daag me voor de rechter of dood mij. Ik ben niet bang om te sterven, maar dood geen andere vrouwen in mijn plaats.’

Vastgebonden, verkracht en vermoord

Bedoel je daarmee dat je doodsbedreigingen krijgt?

Gloria Ushigua: Eerst heeft de overheid op de openbare televisie me publiekelijk belachelijk gemaakt. Ze spraken over mij als ‘die vrouw in een clownspak.’ Daarna zijn er bij mij thuis gewapende politieagenten geweest die me wilden aanhouden. Ik nam mijn machete en zei: ‘kom maar op.’

‘Op 2 mei 2016, toen ik onderweg was naar de Verenigde Staten, is mijn schoonzus Anacleta Dahua Cují die erg op mij lijkt, vermoord’

De agenten beweerden toen dat het een bevel van de overheid was om mij op te pakken. Ik heb daarop geantwoord ‘Een bevel van de overheid kan me niet schelen. Als ik regels zou schenden of zou stelen, dan kan ik het begrijpen, maar ik doe dat niet.

Het is net de overheid die me van mijn territorium wil beroven en mijn de rechten om hier als vrij mens te leven ontneemt. Willen ze dat ik jullie nu vermoord opdat ik de gevangenis zou indraaien? Toen ik dat zei hebben ze hun wapens opgeborgen en zijn ze terug weggegaan.

Maar op 2 mei 2016, toen ik onderweg was naar de Verenigde Staten, is mijn schoonzus Anacleta Dahua Cují, die erg op mij gelijkt, vermoord. Ze hebben haar vastgebonden, verkracht, en vermoord. Familieleden hebben haar teruggevonden met zeer grote snijwonden op haar rug.

Ik ben opgegroeid in het oerwoud en ik heb nog nooit zo’n moord gezien. Het oerwoud was tot dan voor mij zoals een goed beveiligde kamer. Die illusie is nu doorbroken. Er gaat geen dag voorbij zonder dat ik aan haar moet denken. Ik begrijp ook niet wat hun motieven zijn om een onschuldige vrouw op zo’n wreedaardige manier te vermoorden.

Buiten beeld

Het moet niet gemakkelijk zijn de internationale aandacht op jullie kleine gemeenschap te vestigen. Hoe slaag je erin om dit te doen?

Gloria Ushigua: Ik ben de wereld dankbaar dat ik heb kunnen participeren aan de onderhandelingen van de klimaatconferentie van Lima in 2014 en dat ik op de klimaattop van Parijs in 2015 een toelichting mocht geven over onze situatue. Ik was ook present op het wereldforum van de Verenigde Naties in 2015.

‘Ik vrees echter dat we ons territorium zullen moeten opgeven omdat de overheid het territorium van de Sápara al verkocht heeft

Door hieraan deel te nemen, weet ik nu hoe ze onderhandelen en heb ik kennis gemaakt met andere inheemse bevolkingen, onder andere uit Azië. Vertegenwoordigers van bevolkingsgroepen die ondertussen al verdwenen zijn, openden mijn ogen voor onze gelijkaardige realiteit, met dat verschil dat wij nog bestaan.

Ik vrees echter dat we ons territorium zullen moeten opgeven omdat de overheid het territorium van de Sápara al verkocht heeft aan het Chinese bedrijf Andespetroleum.

We proberen ons hiertegen te verzetten en zeggen dat de overheid ons niet heeft geconsulteerd bij het nemen van deze beslissing. In plaats van ons, de inwoners van het gebied, hebben ze de inheemse bevolking uit de bergen die hier wonen, gevraagd of ze hier petroleum mogen exploiteren en voor vooruitgang mogen zorgen. Voor ons volk is dit echter geen vooruitgang, want als de grond bevuild achtergelaten wordt, sterven we.

Gelukkig zijn er andere vrouwenorganisaties met advocaten uit Colombia en de VS die mij proberen te ondersteunen in mijn strijd.

Periode van de dikke aap

Het leven in het Amazonewoud moet niet eenvoudig zijn. Hoe kunnen jullie daar overleven?

Gloria Ushigua: Voor ons is het leven in de selva (Spaans voor oerwoud) een zeer rustig en veilig leven. Voedsel staat centraal in ons leven: vissen vangen, vruchten gaan plukken, wormen zoeken die we ’s avonds roosteren, vormen belangrijke momenten in onze dag. De periode van de “dikke aap” waarbij onze mannen op jacht gaan om een dikke aap te vangen, die we later met de hele gemeenschap samen opeten, zijn voor ons hoogdagen. Na het eten dansen we de hele avond lang, het zijn zeer gelukkige momenten.

‘Als we naar de stad gaan, passen we ons aan en dragen we bijvoorbeeld schoenen, maar zodra we in de jungle zijn, hebben we onze eigen manier van leven’

Hoe staan jullie tegenover de modernisering?

Gloria Ushigua: We willen onze eigen cultuur behouden. We willen geen modernisering. Als we naar hier (de stad) komen, passen we ons aan en dragen we bijvoorbeeld schoenen, maar zodra we in de jungle zijn, hebben we onze eigen manier van leven. Dit is ook de reden waarom wij in het openbaar verschijnen met de veren die we ook in de jungle dragen.

Onze mannen kleedden zich vroeger niet speciaal en ze verkochten onze olie als ze in contact kwamen met de buitenwereld. Onze leiders hebben ons op deze manier deels verkocht in ruil voor alcohol en geld. Wij willen nu gekleed in onze traditionele klederdracht de strijd aangaan om ons leiderschap te tonen en onze cultuur te behouden.

Cultuur met uitsterven bedreigd

Hoe ziet u de toekomst voor de kinderen van de Sarapa-gemeenschap?

Gloria Ushigua: Wij hopen dat we met onze strijd de petroleum onder de grond te kunnen laten zodat we een toekomst voor onze kinderen kunnen vrijwaren. Onze kinderen zullen moeten leren om zich weerbaar op te stellen en onze strijd verder te zetten.

‘Wanneer kinderen de kans wordt ontnomen om in hun eigen woon-en leefomgeving onderwijs te volgen, gaan de waarden en tradities en zelfs de eigen taal verloren’

Het probleem is echter dat we niet veel leerkrachten hebben. Het is zelfs zo dat de overheid onlangs onze leerkrachten die onze taal en cultuur aan de kinderen leerden, heeft afgenomen.

Als we onze kinderen naar school willen laten gaan, moeten we ze naar een andere gemeenschap sturen. Mijn ervaring bij een gelijkaardige gemeenschap in China heeft me geleerd dat wanneer kinderen de kans wordt ontnomen om in hun eigen woon-en leefomgeving onderwijs te volgen, de waarden en tradities en zelfs de eigen taal zeer snel verloren gaan.

Wij willen juist onze taal en identiteit behouden. Onze taal is zelfs door de UNESCO erkend als patrimonium. We zijn met verschillende mensenrechtenbewegingen al meerdere keren op straat gekomen om aan te tonen dat we geen dieren zijn. We zijn geen mascottes, maar mensen, die op een andere manier in de jungle leven. We willen vrij in ons territorium leven en de overheid moet dat respecteren.