Waarom de sigaret nog lang niet uit Nederland is verbannen

Gisteren waren het de universitaire medische centra, vorige week hadden kinderartsen, huisartsen en een aantal andere ziekenhuizen het voorbeeld gevolgd van onder meer KWF Kankerbestrijding en artsenblad NTvG. Die ondersteunden al eerder de aangifte van advocate Bénédicte Ficq namens twee longpatiënten en de Stichting Rookpreventie Jeugd tegen de tabaksindustrie. Justitie studeert nog op de vraag of het een strafzaak wordt. Vier vragen over het rookklimaat in Nederland.

De sigaret is toch allang niet meer salonfähig?

"Dat hoor ik vaak zeggen, vooral door hoogopgeleiden", zegt longarts Wanda de Kanter van het Amsterdamse ziekenhuis Antoni van Leeuwenhoek, al jarenlang vooropgaand in de strijd tegen tabak. "Het valt wel mee, en het gaat toch beter?" Bij havisten en vwo-leerlingen klopt dat, maar van de laagopgeleide 18-jarigen rookt nog bijna 30 procent. Dat is in tien jaar niet veranderd. In die tijd is er geen enkele overheidscampagne geweest en dit jaar worden sigaretten nauwelijks duurder. Terwijl een hogere prijs de belangrijkste reden is voor lageropgeleide jongeren om niet met sigaretten te beginnen."

Helpen die aangiftes de sigaret de wereld uit?

"Dokters spelen nu de kaart van de morele verontwaardiging: ze geven die verschrikkelijke tabaksindustrie de schuld. Hoe vaak je die boodschap herhaalt, hoe meer rokers denken 'het is niet mijn schuld' en 'ik kan er niets aan doen'. Dat is jammer, want daarmee mis je de beste motivatie om je gedrag te veranderen", zegt Arie Dijkstra. De Groningse hoogleraar gezondheidspsychologie onderzoekt al jaren de communicatie over roken. "Die boodschap moet meer in een context: het wordt je inderdaad niet makkelijk gemaakt, maar het is wél mogelijk om te stoppen."

Ook Dijkstra wijst behalve naar de tabaksindustrie naar de overheid. Maar hij vindt dat ook artsen boter op hun hoofd hebben. "Die hebben het twintig jaar lang laten zitten. En zelfs nu wordt er aangerommeld met roken in de spreekkamer. Ik hoor kinderartsen klagen 'ik heb die ouders toch echt verteld wat de nadelen van roken zijn, maar ze stoppen niet'. Maar zo werkt het niet. Dat roken prettig is, zit vaak in iedere vezel van de roker. Dan helpt een vermaning niet. Het is alsof je een zwaar depressieve patiënt een meerrittenkaart geeft voor de sauna."

"De feiten wijzen nu eenmaal uit dat roken een verslaving is", zegt De Kanter. Ze wijst erop dat van alle twintig stoppogingen er maar één lukt. "De industrie voegt stoffen toe als suiker en menthol, doet het met gaatjes in de filters voorkomen alsof de sigaret minder schadelijk is. Niet voor niets heeft de verslavingszorg zich ook aangesloten bij de aangiftes. Steun voor de aangiftes is hard nodig, de tegenlobby is sterk."

Het zou mooi zijn als door de aangiftes meer mensen stoppen, maar dat is niet het eerste doel, zegt De Kanter. "Dat is om via het strafrecht de tabaksproducenten verantwoordelijk te maken voor hun daden."

Wat moet er nog gebeuren?

Hierover zijn Dijkstra en De Kanter het eens: de overheid maakt nu geen gebruik van maatregelen die effectief zijn: minder verkooppunten van tabak en een hogere prijs. "En artsen moeten iedere patiënt bij wie ze vermoeden dat hij rookt, ernaar vragen", zegt Dijkstra. "Rokers moeten binnen een kwartier een eerste contact kunnen hebben met een deskundige die hen begeleidt met de stoppoging." De Kanter: "Die stop-begeleiding moet nog helemaal worden opgetuigd."

Wanneer is roken de wereld uit?

"Er is al vaker een moment geweest als dit, met veel publiciteit, maar het echte werk moet gebeuren aan de basis, bij de roker", zegt Dijkstra. "Begin bij de niet-roker", zegt De Kanter. "Voorkom dat kinderen verslaafd raken, want ze hebben recht om gezond op te groeien. Ik ben ervan overtuigd dat het gaat gebeuren, maar het kan lang duren. Het kán korter: als de aangiftes worden omgezet in een strafzaak en de rechter besluit dat de tabaksindustrie inderdaad moet worden gestraft."

Veel rokers halen 65ste verjaardag niet

Een op de vier zware rokers overlijdt voor z'n 65ste, bleek in 2017 uit onderzoek van het CBS. Van deze groep (meer dan twintig sigaretten per dag) is de levensverwachting gemiddeld dertien jaar korter dan van mensen die nooit rookten. Het percentage mensen vanaf 25 jaar dat zegt te roken daalt al tijden, van 38 in 1989 naar 24 in 2016. Hoogopgeleiden roken minder dan laagopgeleiden.