'Gooi ze eruit, deze oer-Brexiteers', was maandag het advies aan de premier. De oproep kwam van haar euro-gezinde partijgenote Anna Soubry en hij was mede gericht op Boris Johnson, Michael Gove en Jacob Rees-Mogg. Die drie hadden gedreigd, zo meldde The Sunday Times, een coup te plegen als May zou afzien van een harde Brexit.

May leek maandag naar de oer-Brexiteers te hebben geluisterd, want tijdens een bezoek van EU-onderhandelaar Michel Barnier aan Londen verzekerde ze hem dat de Britten geen lid zullen blijven van welke Europese douane-unie dan ook. Zo'n lidmaatschap staat het sluiten van vrijhandelsverdragen elders ter wereld in de weg, en dat is juist wat de Brexiteers willen.

Voor Anna Soubry was die gang van zaken een nieuwe bevestiging dat May, en meer in het algemeen de Conservatieve partij, gekaapt zijn door een groep van 'zo'n 35 keiharde Brexiteers'. Volgens Soubry zijn het radicalen die met hun ideologische ramkoers de toekomst van het koninkrijk op het spel zetten.

Waarom blijven deze Brexiteers de boel frustreren en dreigen ze May toch steeds af te zetten? De harde Brexiteers zijn verzameld in de zogeheten Europese Onderzoeksgroep. Die staat sinds begin dit jaar onder leiding van Rees-Mogg, met Johnson en Gove als vooruitgeschoven pionnen in het kabinet.

De 'onderzoeksgroep', waarvan het fiscaal aftrekbare lidmaatschap 2.000 pond per jaar kost (ruim 2.250 euro), is een partij binnen de partij. Het aantal leden is onbekend, maar zou tussen de 45 en 80 liggen. Het genootschap is door The Times omschreven als 'het agressiefste en succesvolste politieke kader in het Verenigd Koninkrijk'.

Geestverwanten van Thatcher

De 61-jarige Soubry noemde de leden 'geen echte Conservatieven'. De Brexiteers zijn geestverwanten van Margaret Thatcher - die ook het verwijt kreeg geen echte Conservatief te zijn, maar een soort rechtse bolsjewiek, omringd door adviseurs met een marxistisch verleden. Net als May leverde Thatcher een voortdurende strijd met ambtenaren op Financiën en Buitenlandse Zaken.

Soubry waarschuwde May dat ze na John Major en David Cameron de derde Conservatieve premier dreigt te worden die ten prooi valt aan de leden van de Europese Onderzoeksgroep. Die groep werd na de ondertekening van het Verdrag van Maastricht in 1993 opgericht. De politicoloog Tim Bale, auteur van The Conservative Party - From Thatcher to Cameron, zegt dat de groep 'sinds de jaren negentig de mythische macht wordt toegedicht om Conservatieve leiders ten val te brengen'.

In een poging 'the bastards' het zwijgen op te leggen stelde Major zich in 1995 herkiesbaar onder het motto 'Daag me uit of hou je kop.' Hij won de slag, maar de loopgravenoorlog ging door.

Ook Cameron probeerde de eurosceptici te vriend te houden, maar elke brok die hij ze toewierp maakte hen hongeriger. Uiteindelijk zag Cameron zich gedwongen een referendum uit te schrijven, iets dat Major volgens sommige experts na 'Maastricht' al had moeten doen, lang voor de massa-immigratie, eurocrisis en het fenomeen Nigel Farage.

Blokkerende minderheid

De macht van de eurosceptici is zo groot vanwege de geringe meerderheden van premiers als Major, Cameron en nu May in het parlement. Daardoor is er al snel een blokkerende minderheid. De eurosceptici kunnen daarbij wijzen op de wil van de kiezers in hun doorgaans eurosceptische districten. Meer dan in Nederland en andere Europese landen is het populisme ingebouwd in het Britse kiesstelsel.

Het mandaat van de kiezer is zo de basis voor de aanhoudende macht van de Brexiteers. Sinds het referendum is de publieke opinie nauwelijks verschoven, wat te maken heeft met het feit dat de wereld na de stem voor Brexit niet is ingestort. Op een onbewaakt ogenblik gaf Cameron zelf onlangs toe dat Brexit weliswaar een fout is maar geen ramp. 

Bij Rees-Mogg en zijn geestverwanten overheerst onverminderd het optimisme, ondanks de harde opstelling van Brussel en het onopgeloste Ierse grensprobleem. In hun beleving is het akkoord over de Eerste Fase een schappelijk compromis. Aan de vooravond van de volgende onderhandelingsfase zien ze reeds tekenen van de langverwachte verdeeldheid tussen de Europese lidstaten. Ze zien kortom geen reden om in te binden.

Nederland

Nederland moet er in 2019 drie zetels bij krijgen, vindt een meerderheid van het Europees Parlement. De 751 leden stemden woensdag in Straatsburg over een nieuwe zetelverdeling na de Brexit. Dan gaan er 73 zetels verloren. Het parlement wil er 27 verdelen onder de lidstaten die qua bevolkingsaantal ondervertegenwoordigd zijn. Nederland gaat dan van 26 naar 29. Wat er moet gebeuren met de overige 46 zetels is nog onduidelijk. Een voorstel om een aantal daarvan te reserveren voor een Europese kieslijst werd afgewezen.

Ingeklemd tussen de twee kampen, Brexiteers en Remainers, is May de eenzaamste persoon in de Britse politiek - ironisch genoeg heeft ze onlangs een bewindsvrouw voor Vereenzaming benoemd. 'De premier kan pas een vuist tegen de Brexiteers maken', zegt Bale, 'als er een Brexit-akkoord ligt dat ze door het parlement kan krijgen en aan het volk kan verkopen.'

Voor de Brexiteers is er altijd een uitweg: mocht het hele avontuur op een debacle uitdraaien, dan vertrouwen ze erop dat hun landgenoten de schuld leggen bij Brussel. Dat is al jaren de natuurlijke reflex.

Van alle EU-lidstaten is Groot-Brittannië het economisch slechtst presterende land. De Europese Commissie raamt de gemiddelde groei in de EU-landen dit jaar op 2,3 procent, voor 2019 gaat ze uit van 2 procent. Het zijn de beste groeicijfers in 10 jaar, aldus de Commissie. Nederland doet het beter dan gemiddeld, maar de Britten zijn hekkensluiter door hun besluit de EU te verlaten. Omdat de uitkomst van de Brexit-onderhandelingen onzeker is, hanteert de Commissie een 'technisch scenario' voor Londen, alsof er na de Brexit niets verandert in de handel met de EU. Zelfs met dit onrealistische uitgangspunt is de groei voor Groot-Brittannië dit jaar 1,4 procent en in 2019 nog maar 1,1 procent.

Britse bedrijven trappen op de rem met hun investeringen omdat ze de gevolgen van de Brexit niet goed kunnen inschatten. Europees Commissaris Dombrovskis (euro) en zijn collega Moscovici (economische en sociale zaken) willen dat de eurolanden het gunstige economische klimaat gebruiken om de eurozone op de schop te nemen. De Commissie presenteerde eerder plannen voor een steviger EU-garantie voor spaartegoeden, uitbreiding van het Europees noodfonds en een Europese minister van Financiën. 'Dit is hét moment om de noodzakelijke, ambitieuze beslissingen te nemen. Het blijft niet altijd mooi weer', aldus Moscovici woensdag.

Grote risico's voor de nabije toekomst zijn er volgens de Commissie niet. Wel waarschuwt ze voor een daling van de beurskoersen, zoals afgelopen dagen. Verder kan de Brexit de groei afremmen. Deze week praten de onderhandelaars over een overgangsfase van bijna twee jaar voor Groot-Brittannië. Voor Nederland voorspelt de Commissie 'aanhoudend krachtige' economische groei.