Rapport: ‘Minder terreur, dus juist nú oppassen’

,,De situatie nu lijkt op die van het eerste decennium van 2000. Europa voelde zich toen opgelucht doordat er minder terroristische activiteit was, er minder mensen naar jihadistisch strijdgebied gingen en er terreurcellen werden opgerold. Sommige landen verlaagden hun dreigingsniveau’s en we werden ‘contraterreur-moe'. Daarom werden we verrast door de plotselinge golf van Europese jihadisten die naar het Midden-Oosten gingen ”, schrijven de onderzoekers van het Egmont Instituut.

Ook nu daalt het aantal aanslagen in Europa, vertrekken er nauwelijks meer Europese jihadisten naar Syrië of Irak en heeft bijvoorbeeld België onlangs het dreigingsniveau in het land verlaagd. ,,Dit is hét moment om in Europa de oorzaken van het extremisme aan te pakken, zoals polarisatie en sociale uitsluiting. Als we dat niet doen dan kunnen we in de toekomst weer geconfronteerd worden met een nieuwe golf gretige strijders.”

De onderzoekers bekeken de situatie in Nederland, België en Frankrijk. Vanuit Nederland werkten Bibi van Ginkel, terreurexpert bij Instituut Clingendael, en Simon Minks, advocaat-generaal bij het gerechtshof in Den Bosch, mee aan het onderzoek. Minks deed als officier van justitie verschillende zaken tegen jihadisten.

Het rapport waarschuwt ook voor de invloed van jihad-veteranen: strijders die zijn teruggekeerd, maar hun ideologie nog niet hebben afgezworen. ,,Zij kunnen een cruciale rol spelen in het overdragen van het jihad-beweging van de ene generatie op de andere. Daarmee beginnen ze vaak al in hun gevangeniscellen, waar veel terugkeerders uit Syrië en Irak nu hun straf uitzitten.”

Ook in Nederland zitten meerdere teruggekeerde jihadisten vast. In extremistische kringen krijgen zij respect, dat geldt bijvoorbeeld ook voor Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, die een levenslange celstraf uitzit.

Het rapport stelt dat er inmiddels zo’n 1500 van de 5000 Europese jihadgangers weer zijn teruggekeerd. Naar Nederland keerden, voor zover bekend, zo’n 50 van de 280 Syriëgangers terug. Anderen, vooral vrouwen,  zitten nu in vluchtelingenkampen en willen samen met hun kinderen terug.  De meesten terugkeerders kwamen al in of voor 2015 naar Europa: soms teleurgesteld, soms met slechte bedoelingen. Zo waren bij de aanslagen in Brussel en Parijs teruggekeerde jihadisten betrokken. De aanslag in Brussel, maart 2016, was wel de laatste keer dat terugkeerders toesloegen. Als was de man die zichzelf opblies bij het concert van Ariana Grande in Manchester vorig jaar, wel korte tijd in Libië geweest.

De laatste weken, nu IS minder en minder gebied controleert in Syrië en Irak, lijkt het aantal terugkeerders te stijgen. Inlichtingendiensten stellen al enige tijd dat jihadgangers ‘druppelsgewijs terugkomen’. Vorige maand werden vier gevallen bekend van Nederlandse jihadisten die vanuit Syrië naar Turkije ontkwamen. Twee van hen (een man en een vrouw met twee kinderen) zijn teruggevlogen naar Nederland en zitten nu hier vast, twee anderen (een echtpaar) zitten in Turkije in de cel.