Nieuwe gentech zorgt voor nieuwe superfoods

Vandaag eten we champignons. Omdat er nu een techniek is waardoor ze niet meer bruin hoeven te worden: crispr.

Bloemkool in de vorm van een driehoek. Aardappels die extra bèta-caroteen (een vitamine) aanmaken waardoor ze én gezonder worden én worteltjesoranje. Bladkool die naar broccoli smaakt. Veel zoetere maïs. Champignons die minder snel bruin worden en langer goed blijven. Als het aan voedingswetenschappers en agritechbedrijven zoals Bayer, DuPont en Monsanto ligt, komen er binnenkort allerlei nieuwe, in het laboratorium ontworpen superfoods op ons bord.

Dat is te danken aan de relatief nieuwe genetische technologie ‘crispr’, waarmee wetenschappers sinds kort heel precies genen kunnen aanpassen die in gewassen verantwoordelijk zijn voor bijvoorbeeld vorm, kleur, het rottingsproces of de chemische samenstelling. Onderzoeker Jan Schaart van Wageningen University noemt crispr een „revolutie”. Hij zegt: „Het werkt veel sneller en preciezer dan andere technieken voor genetische modificatie.”

Lees ook dit interview met Jennifer Doudna, zij ontdekte crispr-cas: ‘Dit kan onze evolutie veranderen’

Schaart werkt zelf met de techniek aan koolzaadachtige planten die door een simpele genetische aanpassing ineens veel meer en veel zuiverder olie produceren. En aan aardappelplanten die door een genetische verandering in één klap resistent worden tegen een veelvoorkomende aardappelziekte.

Voorheen konden wetenschappers met kruising en door het toevoegen van DNA uit andere gewassen ook groente en fruit aanpassen. Maar zo gericht, snel en gemakkelijk als met de nieuwe techniek, dat is ongekend. Als eenmaal duidelijk is welk gen verantwoordelijk is voor een bepaalde verandering, kunnen wetenschappers dat met crispr (waarover een felle patentstrijd woedt) heel eenvoudig ‘knippen en plakken’. Met een biochemisch trucje kunnen ze specifieke genen ‘aan- of uitzetten’.

De techniek is zó nieuw dat nog onduidelijk is of het wel mag. In de Verenigde Staten bleek eerder dit jaar dat extra zoete crispr-maïs en niet bruin wordende crispr-champignons niet vallen onder de regels voor GMO’s (genetisch gemodificeerde organismen) en dus gewoon verkocht mogen worden. In Europa wordt een beslissing over de regulering van crispr-gewassen al maanden uitgesteld.

In Nederland mogen de superchampignons en oranje aardappelen niet de winkels in totdat de Europese Commissie een oordeel heeft geveld. Maar in andere Europese landen, zoals Zweden, mag dat al wel. Het Nederlandse ministerie van Landbouw heeft in oktober een ‘expertcommissie’ ingesteld om uit te zoeken wat de risico’s zijn.

Volgens tegenstanders is het gevaar dat de kennis van genetisch gemodificeerde gewassen bij enkele grote bedrijven komt te liggen, waardoor monopolies kunnen ontstaan op de teelt van superfruit en supergroente.

De voorstanders van het toelaten van de aangepaste gewassen wijzen erop dat de veranderingen in een crispr-bloemkool ook via natuurlijke mutatie of kruising met ander DNA kunnen ontstaan. Er hoeft namelijk geen ‘vreemd’ DNA te worden toegevoegd: crispr zet de eigen genen van de plant simpelweg ‘aan of uit’.

Het is bij de aangepaste plant ook niet te zien of de mutatie vanzelf is gekomen of door crispr. Met deze techniek kun je dus nooit aan de aardappel zien of die vanzelf oranje is geworden, of dat hij daar in het lab een handje bij is geholpen. Het is dus überhaupt de vraag of overheden dat wel kúnnen controleren, als ze dat al zouden willen.