Brits museum verhuist 'Victoriaanse softporno' naar de kelder en weer terug - lang leve de discussie

Een knappe jongeman, de Griekse held Hylas, die zich in een meer vol lelies en aantrekkelijke nimfen begeeft. Deze erotische fantasie van John William Waterhouse is een van de populairste schilderijen in de Manchester Art Gallery.

Toen het vorige week ineens naar de kelder was verbannen, vreesden kunstliefhebbers dat de 'nieuwe puriteinen' in de slipstream van de #MeToo-discussie achter de verhuizing van deze 'Victoriaanse softporno' zaten en dat er binnenkort nog veel meer meesterwerken aan het zicht zouden worden onttrokken.

Het museum zelf zei daarop in samenwerking met de eigentijdse kunstenaar Sonia Boyce met deze 'artistieke daad' een discussie te willen openen over de rol van vrouwelijk naakt in de kunst. Opmerkelijk detail: ook de kaarten van het schilderij waren uit de museumwinkel gehaald. 

Dit weekend kwam het museum met een persbericht waarin werd betoogd dat de tijdelijke verbanning van Hylas en de nimfen naar de kelder onderdeel was van een project van Boyce in de aanloop naar een in maart te openen solo-expositie van haar. Het museum zegt nu zeer in zijn nopjes te zijn met de golf aan reacties op de tijdelijke verhuizing van het schilderij: 'Fantastisch.'

Het gewraakte schilderij, dat in 1896 het licht zag, hangt in de zaal met de naam 'Op jacht naar schoonheid'. Aan de muren is vooral vrouwelijk schoon te zien, afkomstig uit de esthetische droomwereld van de Engelse prerafaëlieten. Curator Clare Gannaway zei aanvankelijk moeite te hebben met zowel de zaalnaam als met de schilderijen, die vrouwen zouden objectiveren.

'Voor mij persoonlijk speelt er schaamte mee dat we dit niet eerder hebben aangepakt', beweerde Gannaway tegenover The Guardian, 'we hebben verzuimd naar deze zaal te kijken en er goed over na te denken.'

Op de plek waar het schilderij hing, was een verklaring te lezen waarin Boyce de bezoeker opriep om vraagtekens te plaatsen bij 'de Victoriaanse fantasiewereld'. Een deelnemer aan dit 'debat' wees erop dat het moeilijk is om te reageren, na te denken en discussiëren over iets waarvan een ander heeft besloten dat je het niet mag zien.

Dit is een geactualiseerde versie van een op 2 februari verschenen artikel; de ontwikkelingen van dit weekend zijn eraan toegevoegd.

Verreikende consequenties

Kunstrecensent Jonathan Jones vroeg zich in The Guardian af wat voor een utopie de nieuwe puriteinen op het oog hebben. 'In de jaren negentig was kunst bewust shockerend - tegenwoordig is het cool om gekwetst te zijn door een honderd jaar oud kunstwerk.'

In The Daily Telegraph schreef Mark Hudson dat Gannaway van het museum een lachertje heeft gemaakt, maar dat de consequenties ver kunnen reiken. 'Andere grote mannelijke kenners van de vrouwelijke vormen zijn vooralsnog aan de aandacht van de nieuwe censoren ontsnapt. Maar voor hoelang? Kunnen we straks ook niet langer kijken meer naar Picasso's liggende naakten of naar elk willekeurig schilderij van Lucian Freud waarop een paar duidelijk aanwezige borsten te zien zijn?' (...) Willen we curators die fungeren als morele bewakers?'

Thérèse Dreaming van de Poolse-Franse schilder Balthus hangt in het New Yorkse Metropolitan Museum of Art. Tot ergernis van feministen, die onlangs via een petitie eisten dat het zou worden verwijderd omdat het de vrouw 'objectiveert'. Dat heeft de museumdirecteur geweigerd.

Modigliani

Enkele maanden geleden klonk er ook al wat gemor tijdens de grote Modigliani-tentoonstelling in het Londense Tate Modern, precies honderd jaar nadat een dergelijke solotentoonstelling van deze Italiaanse kunstenaar in Parijs was afgelast omdat er schaamhaar te zien was. In The Evening Standard wees criticus William Moore erop dat de kunstenaar niet altijd op een even nette manier met zijn modellen, in veel gevallen ook zijn vriendinnen, was omgegaan en daarom de 'Harvey Weinstein van zijn tijd' kon worden genoemd.