De kerk als therapie voor Eritrese vluchtelingen

De inwoners van de Zwolse wijk Schelle zijn er inmiddels aan gewend: de in het wit geklede Eritreeërs die in het weekend in grote getale naar de Sint Jozefkerk naast het winkelcentrum komen. Sinds drie jaar houden de Eritrese orthodoxe gelovigen hun diensten in deze rooms-katholieke kerk.

Sembetu Hagos (58), cateringmedewerkster, is degene die dit mogelijk heeft gemaakt. De Eritrese vluchtte 31 jaar geleden naar Nederland en is zelf als katholiek verbonden aan de Sint Jozefkerk. Ze besloot te helpen toen ze hoorde dat de orthodoxe Tewahdo-kerk, waartoe de meeste naar Nederland gevluchte Eritreeërs behoren, in Zwolle een plek zocht. "Ik heb de sleutel gevraagd en de verantwoordelijkheid op me genomen. Twee jaar lang deed ik 's morgens vroeg de kerk voor hen open en 's middags weer dicht."

Volgens Hagos is de verhouding tussen de twee christelijke stromingen goed. Toch waren er wel misverstanden, met name over de lengte van de diensten. In de orthodoxe kerk duren die zo'n vijf uur. Maar het vertrouwen groeide en de orthodoxen hebben nu zelf de sleutel. "Deze nieuwe generatie heeft het woord van God nodig", vindt Hagos. "Ze hebben zoveel ellende meegemaakt, en ze zijn erg jong, te jong. Ze duiken diep in de religie, heel anders dan wij. Het is een soort therapie voor hen."

Schrikbewind

Na Syriërs zijn Eritreeërs de grootste groep asielzoekers in Nederland - inmiddels wonen er zo'n 20.000. De komende jaren zal hun aantal toenemen. De mensen vluchten voor het regime van president Afewerki, een van de meest totalitaire regimes ter wereld, waarin dwangarbeid, verdwijning, verkrachting en marteling wijdverbreid zijn. In Eritrea is de helft van de bevolking christen en de andere helft moslim. Moslims die het land verlaten, blijven vaak in Soedan of het Midden-Oosten wonen.

Er zijn zorgen over de integratie van de groep Eritreeërs die de afgelopen jaren hierheen zijn gekomen. Ze zijn doorgaans jong - driekwart van de 12.554 Eritreeërs die tussen 2014 en 2016 asiel aanvroegen, zijn onder de 30 jaar, laagopgeleid en afkomstig van het platteland. De overgang naar het rijke Westen is groot. Het leren van Nederlands gaat moeizaam, waardoor de communicatie te wensen overlaat. Ook zouden ze hier te maken hebben met infiltratie en intimidatie. Eritreeërs die documenten nodig hebben, worden door hun ambassade gedwongen om diasporabelasting te betalen. Met als gevolg dat de zaakgelastigde van Eritrea deze maand Nederland is uitgezet, een hoogst ongebruikelijke maatregel, om de Eritreeërs te beschermen.

Een van de bezoekers van de Tewahdo-kerk in de Sint Jozefkerk is Ghebrezghi Zeratsion (40). Met zijn vriend Mohammed Abe (23) staat hij af te wassen in de keuken van Gift City in Zwolle, een ontmoetingsplek die uitsluitend door vrijwilligers en vluchtelingen wordt gerund. Zwaar werk, maar ze doen het graag. Hun lach klinkt regelmatig door de keuken. "Ik moet iets doen, van thuis zitten word ik moe," zegt Ghebrezghi, die eigenlijk leraar scheikunde is. Hij leerde Mohammed tweeënhalf jaar geleden kennen in het asielzoekerscentrum, toen ze beiden net in Nederland waren. Inmiddels is ook Ghebrezghi's gezin overgekomen. Mohammed is moslim, Ghebrezghi orthodox, maar dat staat hun vriendschap niet in de weg.

In de keuken oefenen Ghebrezghi en Mohammed hun Nederlands en leren ze over de cultuur. Contact met Nederlanders is niet altijd gemakkelijk te leggen, merken ze. Ghebrezghi: "Ze helpen graag, maar er is afstand. Bij ons doe je alles samen, zij zijn druk met zichzelf." Nederlanders vonden ze eerst 'een beetje gek'. "Ze zijn niet verlegen zoals wij." Ook hebben ze geleerd dat het hier belangrijk is exact op tijd te komen. "Jullie cultuur is heel anders dan die van ons", zegt Mohammed. "Jullie zijn heel open minded."

Gezien Schotman begeleidt de keukenhulpen in Gift City. "Eritreeërs zijn zonder uitzondering aanpakkers", zegt ze. "Ze zijn beslist uit op integratie en weten wat ze willen. Maar 'nee' zeggen vinden ze lastig, open zijn kost moeite. Afmelden is ook een probleem, want dat is een negatieve boodschap."

Meer hulp nodig

Het Kennisplatform Integratie & Samenleving (Kis) kwam tot de conclusie dat de Eritrese gemeenschap meer hulp nodig heeft. Er zou ondersteuning op maat moeten komen, intensievere inburgering, en het vergroten van de informele netwerken. Volgens onderzoeker Merel Kahmann is er een enorme behoefte aan kennis over deze groep. "Naar de rol van het geloof is bijvoorbeeld nog geen onderzoek gedaan. Ik zou daar heel graag meer van willen weten. Religie kan een belangrijk netwerk opleveren, zowel binnen als buiten de eigen groep."

In 2016 kwam een Eritrese orthodoxe kerk in Rotterdam in het nieuws, toen meer dan twintig jonge vrouwen in asielzoekerscentrum Oranje ongewenst zwanger werden. Na een bezoek aan Rotterdam voor de viering van het orthodoxe Nieuwjaar pleegden ze massaal abortus. Het Coa zou signalen hebben gekregen dat de kerk betrokken was bij misbruik, maar wilde geen nadere opheldering geven. De Eritrese kerk ontkende elke betrokkenheid en dreigde met een rechtszaak. Er werd geen aangifte gedaan en Justitie vond geen aanwijzingen voor een misdrijf.

De kerk is belangrijk in Eritrea, zegt Ghebrezghi. "Er zijn veel heiligendagen, waarvoor we altijd naar de kerk gaan. Hier zouden we dat ook wel willen, maar dan moeten we meer huur betalen en dat is te duur."

Contacten met Eritreeërs die al lang in Nederland wonen hebben ze niet. "Eritrese mensen die hier al twintig jaar wonen, hebben de droom om Eritrea te helpen ontwikkelen, maar ze weten niet hoe het er echt is, zoals wij." aldus Mohammed. Ghebrezghi: "Wij zijn trots op Nederland, omdat de man van de Eritrese ambassade werd weggestuurd. Het zou beter zijn als andere landen hetzelfde zouden doen".

Voor Sembetu Hagos, die hier al decennia lang woont, is de nieuwe groep Eritreeërs soms ook vreemd. Ze vindt het jammer dat er zoveel afstand is tussen de oude en de nieuwe vluchtelingen. "Op straat zeggen ze elkaar zelfs geen gedag. 'Dat doe je ook niet in Eritrea', wordt er dan gezegd. Ik groet altijd, ook al hoor ik niks terug."

Lees ook:

Dat Eritrees-Nederlandse tegenstanders van het regime in Eritrea een verbod afdwongen van een conferentie van de regeringspartij in Nederland, toont een kentering. 'Het anti-kamp groeit.'