Positie van nabestaanden is nu het springende punt in de donorwet

De verwarring was groot, na twaalf uur debatteren in de Eerste Kamer. Opeens bleek het springende punt in de donorwet van D66 niet de positie van orgaandonoren zelf, maar die van hun nabestaanden. Volgens PvdA en CDA zijn hun rechten te onduidelijk, mocht Nederland overstappen op een ‘geen-bezwaarsysteem’ voor orgaandonatie. D66-indiener Pia Dijkstra zegt dat haar voorstel wél rekening houdt met nabestaanden.

Wat is het probleem met de positie van de nabestaanden?

Volgens PvdA en CDA is de kwestie juridisch (en daardoor principieel). In de wet ‘Actieve Donorregistratie’ van D66 moeten nabestaanden een vetorecht krijgen, vinden zij. Dan denken zij aan de situatie dat de nabestaanden twijfel hebben of een familielid wel donor wilde zijn, maar ook aan familieleden die emotionele bezwaren hebben. Eigenlijk kan een vetorecht alleen nog geregeld worden als D66 een nieuwe wet maakt, die opnieuw door de Tweede Kamer zou moeten.

Hoe is de positie van nabestaanden nu?

De meeste Nederlanders staan niet in het donorregister. Dan moet de arts toestemming vragen aan de familie. Gemiddeld weigert 70 procent van de families. Ook als iemand wél als donor bekend staat, overleggen artsen altijd met de familie. In 8 procent van de gevallen gaat de donatie dan niet door. Er is in de wet formeel nu niets geregeld over de rechten van nabestaanden. Maar in de praktijk werken artsen volgens vaste protocollen en volgen zij de wens van de familie.

Hoe wordt de positie van nabestaanden straks?

D66 zegt dat ‘in de praktijk’ de familie de donatie nog steeds ‘kan tegenhouden’. Zoals in de situatie dat een potentiële donor niet expliciet ‘ja’ of ‘nee’ heeft gezegd, maar niets heeft laten horen. In de nieuwe donorwet geldt hij of zij als een donor.

De arts hoeft de nabestaanden dan ‘weliswaar niet om toestemming te vragen, maar zal hen wel bij het besluit betrekken’, schrijft D66 in de toelichting op het wetsvoorstel, en die toelichting telt mee voor de wijze waarop de wet wordt uitgelegd en toegepast. Als nabestaanden bij de arts ‘aannemelijk kunnen maken’ dat donatie toch niet de wens was van hun familielid, geeft dat de doorslag. ‘Ook los daarvan zal de arts altijd rekening houden met de gevoelens van nabestaanden’.

Wat is de kritiek van CDA en PvdA?

Zij vinden dat dit te weinig garanties biedt. Het gaat volgens hen te veel van de arts afhangen of een persoon die niet expliciet ‘nee’ heeft gezegd, toch als orgaandonor wordt gezien. CDA en PvdA willen een ‘juridische verankering’, ook voor de situatie dat de familie emotionele bezwaren heeft tegen orgaandonatie.

“Nu staat nergens dat de familie het laatste woord heeft”, aldus senator Maria Martens van het CDA. De critici vinden het onvoldoende dat D66 de rol van de familie verder wil regelen via de medische protocollen van de transplantatiecentra, zoals nu. Want, zeggen zij: de donorregistratie verandert ingrijpend.

Kan D66 de critici nog tegemoet komen?

Een vetorecht voor de familie zal voor D66 een brug te ver zijn. Dat ondergraaft het principe van de nieuwe donorwet. Pia Dijkstra zegt dat die juist beoogt dat het ‘in eerste instantie gaat om de wens van de donor, en in tweede instantie om de wens van de familie’.

Die rangorde zal zij niet los willen laten. Eerder zal ze proberen de twijfelaars in de Eerste Kamer over te halen met praktische argumenten over de huidige medische praktijk bij transplantaties, en de bescherming van de positie van de nabestaanden in medische protocollen. Als de wet er komt, zullen die protocollen volgens Pia Dijkstra nog worden uitgebreid. “Het is heel moeilijk dat in een wetstekst te vatten”, zei ze dinsdag. Of dat voor CDA en PvdA genoeg is, zal volgende week blijken, als de Eerste Kamer verder debatteert.

Lees ook:

De Eerste Kamer is uiterst kritisch over de donorwet van D66. Nu ook de PvdA zich ertegen lijkt te keren, groeit de kans dat de wet het niet haalt.