Dit artikel gaat over de economie van rechts populisme. Rechts populisme is á priori niet erger dan links populisme. Men hoeft maar naar Venezuela of Noord-Korea te kijken om de ruïneuze gevolgen te zien van te ver doorgevoerde socialistische retoriek.
Maar in Nederland is rechts populisme politiek veel meer aanwezig dan links populisme en gaat in zijn retoriek ook een stuk verder. Vergelijk een nationaal zorgfonds van de SP (geen goed idee maar de wereld vergaat niet) met Nexit van de FvD/PVV of de fantasie over een verbrande moskee van een PVV lijsttrekker.
‘Ja maar de traditionele partijen doen ook aan populisme!’, krijg ik dan altijd te horen. Zeker. Zo was het CDA in de verkiezingstijd niet vies van Europa-bashen en lusten de andere middenpartijen er ook wel pap van als het zo uitkomt. Maar er is een verschil tussen populisme als politiek business-model en periodieke oprispingen van weinig verheffend politiek opportunisme.
De kenmerken van rechts populisme zijn inmiddels wel bekend: men vindt iets van migranten (vooral moslims), Europa, daar moet we vooral uit en de klimaatverandering is gewoon een natuurverschijnsel. Men beweert uit monde van ‘de burger‘ te spreken, seksisme is cool en er is een opmerkelijk dedain voor de elite en de wetenschap. Oh ja, en de Apocalyps nadert met rasse schreden (tenzij de populisten aan de macht komen, dan zijn we gered). Als u het allemaal niet gelooft, liggen er nog wel een paar theorieën klaar over een door Soros betaald links complot om onze redders dwars te zitten.
Deze giftige cocktail brengt economisch niets goeds.
1. Nexit
Churchill zei ooit: ‘If you put two economists in a room, you get two opinions, unless one of them is Lord Keynes, in which case you get three opinions.’ Wat wil het geval? Zelfs Nederlandse eurosceptische economen willen niet uit de EU stappen, eenvoudig omdat het voor Nederland rampzalig zou uitpakken. Ook de gevolgen van Brexit zijn inmiddels voor alle mainstream economen negatief en voor Nederland ligt dat nog extremer.
En bespaar me het Noorwegen- en Zwitserland-verhaal. Pleiten voor Nexit is naast inhoudelijk krankzinnig misschien wel het meest wonderlijke standpunt van de populisten, eenvoudigweg omdat er onder de bevolking weinig draagvlak voor bestaat.
2. Minachting voor wetenschap
De rechts-populisten trekken zich niets aan van de brede consensus onder economen. Wetenschap is één groot links complot en economen zijn sowieso nepwetenschappers. Wat je ook van economen vindt, een minachting voor wetenschap is geen fijn vooruitzicht voor de economie. Geen kosten-batenanalyses meer waarmee infrastructuurprojecten worden beoordeeld, geen evaluaties van subsidies, sociaal beleid, zorg of onderwijs. Geen begrotingsbeleid, mededingingsbeleid of toezicht op telecom en energie. Allemaal terreinen waar die nutteloze economen een belangrijke bijdrage aan leveren. Vanaf nu gaan we de burger weer de macht geven! Het kost wat maar dan heb je ook niets.
3. Welvaart is gebaseerd op win-win
Eeuwenlang was de samenleving vooral gebaseerd op roof en diefstal. Koningen, keizers of sultans beschouwden het bezit van onderdanen als hun persoonlijke bezit. Later ontstond een feodaal systeem waarbij leenheren gebieden aan leenmannen afstonden in ruil voor trouw, militaire bijstand en belastinginkomsten. Deze vormen van ruil waren zeer ongelijkwaardig maar stegen uit boven het roofkarakter van koningen. De burgers kregen bescherming, waardoor ze minder bang hoefden te zijn van hun leven beroofd te worden door vijanden.
Het feodale systeem is in Europa stukje bij beetje ingeruild voor een systeem met meer instituties en stabiliteit. Pas rond de Franse revolutie kregen we een systeem waarbij op een meer systematische en gelijkwaardige manier ruil kon ontstaan waar meerdere partijen profijt van konden hebben. Daar hebben we nog altijd veel profijt van.
In de retoriek van populistisch rechts is een belangrijke plaats ingeruimd voor het wij-zij denken. Het meest in het oogspringende voorbeeld is het stabiele genie uit Amerika die lijkt te denken dat handel een soort sport is waar de een wint en de ander verliest. In het echte leven wordt welvaart in de economie gecreëerd door op zoek te gaan naar manieren waar beide partijen in een relatie erop vooruitgaan. Het wij-zij denken staat haaks op de essentie van de creatie van welvaart.
4. Politiek kapitaal
Door de afleidingsmanoeuvres van populisten op allerlei terreinen wordt enorm veel politiek kapitaal geïnvesteerd in randverschijnselen. Een mooi voorbeeld is het Oekraïne-referendum. Het kostte een hoop geld en tijd. Het verspeelde goodwill bij Europese partners terwijl het van tevoren gedoemd was te mislukken.
De media doen gretig mee want randverschijnselen leiden vaak tot ophef, ophef leidt tot verkeer en verkeer tot extra advertenties. Zo zakt de kwaliteitsjournalistiek langzaam in een moeras. Voor de economie is de nadruk op ophef en randverschijnselen ook vervelend, omdat politici meer tijd kwijt zijn met gedoe dan met iets nuttigs als bijvoorbeeld de belastinghervormingen.
5. Angst
Angst is niet alleen een slechte raadgever, het is ook slecht voor de economie. Een land als Nederland moeten het hebben van innovatie, want huis, tuin- en keukenproductie vindt plaats in lage-lonen-landen. Om als land innovatief te blijven heb je nodig dat burgers en bedrijven risico’s durven te nemen. Terwijl ons land in de top van allerlei lijstjes staat (global competitiveness en innovation indices, geluk, aantal moorden, vrijheid en persvrijheid), willen rechtse populisten ons aanpraten dat we in een verschrikkelijk land leven dat ook nog eens met de ondergang bedreigd wordt door moslims en het buitenland. Hoe meer mensen gaan geloven in deze sprookjes, hoe minder aantrekkelijk het wordt om risico’s te nemen, hoe slechter het met de economie gaat.
Kranten geven kritiekloos platform aan populisten
Normaal gesproken zou je verwachten dat populisten tegenwicht krijgen van de onafhankelijke journalistiek. Maar nu het businessmodel van de traditionele media is ondermijnd door het internet, kiezen kranten er tegenwoordig liever voor om Wilders en Baudet een kritiekloos platform te geven (ophef!) dan om hun kerntaak te verrichten (het stellen van kritische vragen).
Een recent dieptepunt was het ‘interview’ van NRC-journalist Bas Blokker met de extreemrechtse Nederlandse Leeuw-organisatie, waar de organisatoren een pagina kregen om hun waar aan te prijzen en weg te komen met bizarre uitspraken, zoals dat Nederlandse instituties links zijn. Evenmin verheffend was de Volkskrant die een klimaatontkenner liet factchecken door een andere klimaatontkenner. En dan heb ik het nog niet eens over het surrealistische katteninterview van Jinek met Wilders. Het zijn geen uitzonderingen meer.
Willen we als land welvarend blijven, dan is er maar één weg, die van innovatie. Hoe meer invloed rechts populisten krijgen, hoe verder we verwijderd raken van deze weg. Geen wonder dat er geen enkele zichzelf respecterende econoom is die het gedachtegoed van rechts populisten steunt. We leven in een mooi land. Ik wil dat graag zo houden.
Marcel Canoy is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, en columnist voor www.socialevraagstukken.nl.
Foto: Peter Gerdes (Flickr Creative Commons)