De pil opdringen aan Afrikanen is kolonialistisch

Wij worden in dit land bang gemaakt. Heel erg bang. Want de Afrikanen komen. Vijftig jaar geleden waren er meer Europeanen op aarde dan Afrikanen. Over vijftig jaar zullen er vier keer zo veel Afrikanen als Europeanen zijn. Dit demografische inzicht wekt de dominee in ons op. Deze dominee verkondigt een evangelie: het evangelie van de anticonceptiepil voor Afrikanen. Het is een evangelie dat verrassend genoeg links en rechts met elkaar verenigt. Links is er de geroemde oud-minister en nu PvdA-Kamerlid Lilianne Ploumen, rechts is er oud-VVD-leider en oud-eurocommissaris Frits Bolkestein.

Hun motieven verschillen. Voor Ploumen is de anticonceptiepil een middel om zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen te bevorderen. Bolkestein wil de pil inzetten als een wapen tegen wat tegenwoordig ‘de Afrikaanse bevolkingsexplosie’ heet. De PvdA-politica kreeg twee weken geleden terecht de Machiavelliprijs voor de beste politieke communicatie, voor haar heldhaftige daad om een fonds (SheDecides) op te zetten waarmee kwetsbare vrouwen in de zogenaamde ontwikkelingslanden toegang tot anticonceptie kunnen behouden. Twee dagen later betoogde Bolkestein in een opiniestuk in NRC dat anticonceptie de enige oplossing is om migratie vanuit Afrika naar Europa af te remmen.

Lees hier het artikel van Frits Bolkestein: Immigratie afremmen kan maar op één manier.

Achter Bolkesteins evangelie van de anticonceptie gaat een mensbeeld schuil dat stelt dat wij vanuit Europa, of ‘het Westen’, mogen bepalen welke hoeveelheid aan Afrikaans leven aanvaardbaar is. Zijn betoog is buitengewoon eng, omdat hij daarmee geboortebeperking in Afrika of georkestreerde ontvolking van Afrikanen uit schimmige fora haalt en het schaamteloos in de mainstream brengt. Volgens hem is de gevaarlijkste plek voor Afrikanen blijkbaar de buik van hun moeder. Het is raadselachtig welke liberale waarden de oud-VVD-leider als richtsnoer gebruikt om deze vrijheidsbeperkende bevolkingspolitiek te rechtvaardigen. De gerenommeerde postkoloniale denker Frantz Fanon bedacht een woord voor wie Afrikaanse levens als gevaarlijk, minderwaardig of ongewenst beschouwt: negrofobie.

Wie het debat over migratie in Nederland op de voet volgt zal overigens niet verbaasd zijn. Het is à l’orde du jour om van mensen als Bolkestein, Syp Wynia, Geert Wilders, Sybrand Buma en Sylvain Ephimenco alarmistische taal te horen over ‘zwarten’ die Europa dreigen te ‘overspoelen’. Zoals publicist en historicus Ewout Klei het mij haarfijn uitlegde: „Cassandra waarschuwde tegen het binnenhalen van het paard van Troje. Niemand wilde echter naar haar luisteren, want ze was ooit vervloekt door de god Apollo, en de stad werd door de Grieken verwoest. Bolkestein ziet zichzelf ook als een onheilsprofeet die gelijk heeft, over het communisme, de islam en nu Afrika, maar genegeerd wordt door de linkse intellectuelen.”

Volgens politicologe en migratiedeskundige Ayaan Abukar is noch de emotionele paniek over de Afrikaanse bevolkingsgroei, noch het pleidooi om die tegen te gaan door de anticonceptiepil te promoten, nieuw in Nederland. Maar het is niet onschuldig. In een column betoogde zij dat Nederlandse politici en opiniemakers alarmistische termen als ‘explosieve groei’ en ‘bevolkingsexplosie’ gebruiken om Afrikanen te dehumaniseren. „Vooral als het gaat om een continent als Afrika, met een beladen geschiedenis van kolonisatie en apartheid, is een zorgvuldige woordkeuze een vereiste in het debat.”

„Als je ziet dat de bevolkingsgroei van Afrika van ruim 1 miljard naar 2,5 miljard in 2050 gaat en je ziet daar oorlogen, klimaatverandering en onzekerheid, dan weet je dat de kans op meer migratie levensgroot is”, verklaarde CDA-leider Sybrand Buma vorig jaar tegenover Nu.nl. Zijn rechtse collega’s van VVD- en PVV-huize hebben vergelijkbare alarmistische analyses gemaakt.

Het is ironisch dat de Nederlandse Leeuw de Nederlandse bevolkingsgroei nog wil stimuleren. Niet Afrika, maar juist Europa is ‘overbevolkt’.

Helaas vermelden Nederlandse Cassandra’s als Bolkestein en Buma niet dat meer dan tachtig procent van de Afrikaanse migratie binnen Afrika zelf plaatsvindt, zoals Abukar terecht opmerkte. De overige twintig procent gaat naar andere continenten, en niet alleen naar West-Europa of Nederland. Europa is niet het epicentrum van Afrikaanse gelukzoekers. Een eenvoudige berekening leert dat er jaarlijks meer Nederlandse ‘gelukszoekers’ naar Congo gaan dan dat er Congolezen naar West-Europa komen. Ondertussen gaan jaarlijks duizenden Congolezen naar Zuid-Afrika, Angola en andere Afrikaanse landen.

De alarmistische taal over ‘de Afrikaanse bevolkingsexplosie’ gaat doorgaans niet gepaard met duurzame oplossingen. Verder dan ‘terugsturen’, ‘migratiequota’, en ‘grenzen dicht’ komen de opiniemakers niet. Door deze intellectuele armoede krijgen extreme gedachten zoals die van Bolkestein een mainstream-publiek.

Bij het evenement de ‘Nederlandse Leeuw’ dat vorige week plaatsvond, kwamen tweeduizend mensen bijeen in Rijswijk om een oplossing voor migratie en ‘de multiculturele samenleving’ te zoeken. Volgens een aanwezige opperde gastspreker Adjiedj Bakas, net als Bolkestein, „anticonceptiemaatregelen gekoppeld aan ontwikkelingshulp” als oplossing voor ‘massa-immigratie’. In de top tien oplossingen die de organisatie na afloop presenteerde viel onder nummer twee te lezen: „Stimuleer Nederlandse bevolkingsgroei en geef aandacht aan grote gezinnen”. De NOS en andere media publiceerden deze resultaten zonder disclaimer. En zo regeert angst en worden ideeën over bevolkingsoorlog als de normaalste zaak van de wereld gepresenteerd.

Cijfers laten echter zien dat niet het Zuiden overbevolkt is. Nederland heeft 414 inwoners per vierkante kilometer. Zuid-Afrika heeft er 46 en Marokko 77. Het is daarom ironisch dat de Nederlandse Leeuw de Nederlandse bevolkingsgroei nog wil stimuleren. Niet Afrika, maar juist Europa is ‘overbevolkt’ en lijdt aan een ‘bevolkingsexplosie’. Zelfs in 2050 zullen er per saldo nog steeds minder zielen op Afrikaanse vierkante kilometers wonen dan op Europese.

Er is een weg uit deze intellectuele lafheid. Wie een zuiver en serieus gesprek over de Afrikaanse en wereldwijde bevolkingsgroei wil voeren, moet beginnen met het besef dat bevolkingsgroei serieuze uitdagingen met zich mee brengt. Qua klimaat, sociaal, economisch. Zo gaat de bevolkingsgroei op het Afrikaanse continent hand in hand met een mega-urbanisatie. Meer dan de helft van de Afrikaanse bevolking zal in 2040 in steden wonen. Die steden kampen met problemen rondom basale voorzieningen als infrastructuur, woningen en openbaar vervoer.

Deze feiten vragen ons om stil te staan bij sociaal-wetenschappelijke inzichten. Er bestaat een negatief verband tussen economische vooruitgang en demografische groei. Als de economie groeit, remt de bevolkingsgroei af. Wie dit inziet, zal radicaal in het onderwijs en in economische vernieuwing investeren, om op de lange termijn het geboortecijfer vanzelf te beheersen.

De vraag die Bolkestein en co daarom zouden moeten beantwoorden luidt: hoe corrigeren we eeuwenlange oneerlijke concurrentie in de wereldeconomie tussen Europa en Afrika, zodat mensen echt perspectief op welvaart en welzijn hebben in eigen land en op eigen continent? Niemand wil zomaar huis en haard verlaten. Ook Afrikanen niet. Maar ze doen het wel, omdat dat perspectief er niet is. Duurzame economische groei en sociale stabiliteit, gebaseerd op goed onderwijs voor zowel jongens als meisjes, zijn dus cruciaal.

Wie George Orwells Animal Farm als metafoor gebruikt, moet concluderen dat sommige dieren meer waard dan anderen willen zijn. „De rijkste 10 procent van de wereld veroorzaakt 45 procent van de CO2-uitstoot”, aldus econoom Kate Raworth in een interview in NRC, om één aspect van die wereldwijde ongelijkheid te illustreren. In het rapport Reward work, not wealth dat Oxfam deze week presenteerde, werd deze ongelijkheid nog treffender in kaart gebracht. „82 procent van de rijkdom die vorig jaar werd gecreëerd, ging naar de rijkste 1 procent, en niets ging naar de armste 50 procent”, aldus Oxfam.

De allerrijkste dieren kregen er vorig jaar 762 miljard dollar bij, terwijl de allerarmste er niet op vooruit gingen. De machtigste dieren op de boerderij willen niet eerlijk delen. In plaats daarvan beschuldigen ze de machteloze dieren van ‘bevolkingsexplosie’. Angstig dat ze morgen, als de omstandigheden veranderen, net zo oneerlijk behandeld zullen worden.

De Afrikaanse demografische uitdagingen zijn serieus en structureel. De pil kan slechts een pleister op een gapende wond zijn. Het is in ieder geval geen wondermiddel. Zelf ben ik een aanhanger van Ploumens idee van anticonceptie als middel tot zelfbeschikking. Ik ben zelfs van mening dat anticonceptie een universeel vrouwenrecht moet zijn. Maar ik ben me tegelijkertijd bewust van het ongemak en het gepolitiseerde karakter van de anticonceptiepil die vanuit het Noorden naar het Zuiden gebracht wordt.

Obianuju Ekeocha, de Nigeriaanse oprichter en voorvrouw van de activistische organisatie Culture of Life Africa heeft dit ongemak vorige jaar op de BBC treffend geformuleerd. „Spreek een willekeurige vrouw in Afrika. Ik denk dat anticonceptie waarschijnlijk het tiende ding op haar lijst is van wat ze wil, als ze dat al wil.” Volgens Ekeocha is de verspreiding van anticonceptie naar Afrika een vorm van „ideologische kolonisatie”. Gegarandeerde anticonceptie is in haar ogen een „Westerse oplossing” terwijl de meeste Afrikaanse vrouwen in eerste instantie „eten, water en basisgezondheidszorg” nodig hebben.

Tot zover de generalisaties. Ekeocha kan niet namens alle Afrikaanse vrouwen spreken. Maar haar kritiek dwingt ons tot zelfreflectie: vanuit welk mensbeeld en morele positie verklaren wij de anticonceptiepil tot wondermiddel? „Wie bent u, als ik vragen mag, om te bepalen dat Afrikaanse vrouwen nu primair anticonceptie nodig hebben?”, vroeg Ekeocha streng aan de BBC-presentatrice.

Tekst gaat verder onder de illustraties

Dezelfde morele introspectie dwingt ons ook om stil te staan bij het feit dat anticonceptiepillen, net als de meeste producten, niet in Afrikaanse landen worden gefabriceerd. De miljarden euro’s die ermee verdiend worden gaan keurig in ons westerse BNP op. Geld verdienen over de rug van Afrikaanse vrouwen.

Dus neen, meneer Bolkestein, de pil is geen wondermiddel om migratie af te remmen, als die al af te remmen valt. De echte oplossing is dat machtige dieren eerlijker gaan delen. Door de biotechnologische revolutie hebben wij ongekende vooruitgang geboekt in voedselproductie. Zo ver dat wij naar schatting een derde van onze wereldwijde voedsel verspillen, volgens het FAO. De Europese commissie schat dat wij in Europa alleen 88 miljoen ton aan voedsel per jaar verspillen, gelijk aan 143 miljard euro. Daarom hebben wij geen voedselcrisis, maar een solidariteitscrisis. Wie de serieuze demografische crisis die Afrika en andere continenten dreigt te treffen het hoofd wil bieden, moet zich richten op deze solidariteitscrisis.

Maar daarvoor zullen we eerst uit onze morele slaap moeten ontwaken en de dominee in ons in een koopman veranderen. Nederland en Europa hebben geweldige ingenieurs, universiteiten, doeners en overschotten die kunnen bijdragen aan een antwoord. Niet uit medelijden of ‘hulp’, maar uit eigen en in Afrikaans belang. Juist omdat de Afrikaanse bevolkingsgroei naast serieuze uitdagingen ook serieuze kansen met zich mee brengt.

Er is een reden waarom economen over ‘menselijk kapitaal’ spreken, en wie slim is zal het Afrikaanse menselijk kapitaal de komende eeuw goed benutten. Om geld in Afrika te verdienen hoeven wij dus niet alleen anticonceptiepillen te fabriceren. Wegen, scholen en fabrieken zullen het net zo goed doen. Het is zaak om een nieuwe koopman in ons op te wekken die vanuit het koele en gezonde verstand in Afrikaanse uitdagingen wederzijdse kansen ziet.