Waarom de hele wereld Barack Obama enorm hard gaat missen

'22 Photo's that will make you miss Obama', '10 Reasons you will miss Obama when he's gone', '10 Things I'll miss when the Obama's leave the White House', 'This is why we'll miss Obama'... Het internet staat er vol van. Van 4-jarige meisjes die in huilen uitbarsten wanneer ze horen dat zijn presidentschap er bijna opzit. Van opiniemakers die al met pijn in het hart terugblikten toen Obama de eindstreep zelfs nog niet in zicht had. Over Barack Obama's voorganger vond je zulke koppen ook wel, maar eronder stond dan de zoveelste compilatie van George W. Bush-bloopers te blinken.

Goed, zoon Bush is misschien niet het beste vergelijkingspunt, maar het is wel redelijk uitzonderlijk dat een president al betreurd wordt terwijl hij nog met zijn twee voeten in het Oval Office stond. Het moet volgens kenners al van de jaren 80 en Ronald Reagan geleden zijn, en daar zitten de huidige presidentskandidaten natuurlijk voor veel tussen. Een ex-president is altijd gebaat bij de tekortkomingen van zijn opvolger. Dus als de hele campagneteneur is dat het gaat tussen crooked en crude, dan steekt de kreukvrije en immer galante Obama er al snel heel fel bij af.

'Romance of leadership'

Veel meer moet je volgens evolutionair psycholoog Mark van Vugt van de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in leiderschap, ook niet achter het ophemelen van Obama zoeken. "Een wissel van leider veroorzaakt altijd onzekerheid. Mensen hebben liever stabiliteit, zelfs wanneer ze niet per se 100 procent achter de oude leider staan. Better the devil you know, weet je wel." Dat mechanisme wordt dit keer extra aangezwengeld doordat beide presidentskandidaten gecontesteerd waren. "Daardoor profiteert Obama heel sterk van die romance of leadership. Was ook maar één van de twee kandidaten onomstreden geweest, zoals bijvoorbeeld een Mitt Romney in 2012, dan zou de nostalgie nu lang niet zo fel aanwezig zijn. De omstandigheden zijn hierbij belangrijker dan zijn verdiensten."

Nochtans zijn een aantal van die verdiensten niet min. Dat hij de torenhoge verwachtingen ingegeven door de euforie rond zijn aanstelling nooit kon inlossen, is geen goede maatstaf. Obama zal hoe dan ook de geschiedenisboeken halen, om te beginnen als de man die dankzij Obamacare zijn volk eindelijk aan een zorgverzekering hielp. Als de Republikeinen de klok straks niet genadeloos terugdraaien, zal dat hét wapenfeit zijn waar Amerikanen hem over enkele generaties nog dankbaar voor zullen zijn. Obama is ook de man die de oorlogen in Afghanistan en Irak beëindigde, de desastreuze relaties met Iran en Cuba normaliseerde en nationale vijand nummer één Osama Bin Laden uitschakelde. Hij was een van de drijvende krachten achter het klimaatakkoord van Parijs, wist de financiële crisis relatief snel het hoofd te bieden, stimuleerde de auto-industrie en counterde het verlies van miljoenen jobs met de creatie van nog meer banen.

Guantánamo

Maar Barack Obama was ook de president die de koopkracht niet voldoende wist aan te zwengelen en daarmee een frustratie voedde waar Donald Trump handig van wist te profiteren. Guantánamo Bay is ondanks plechtige beloften nog steeds niet gesloten en hij had forser kunnen optreden tegen zijn Russische evenknie Poetin toen die de Krim annexeerde en vervolgens zijn blik op Syrië liet vallen. Hoewel velen de afscheidnemende Amerikaanse president net bijzonder dankbaar zijn dat hij Syrië niet stormenderhand is binnengevallen, wordt hem even vaak kwalijk genomen dat de Nobelprijswinnaar van de Vrede uit 2009 niet meer gedaan heeft om de grote brandhaarden in het Midden-Oosten te blussen. Door Hillary Clinton bijvoorbeeld, die tegen haar partijgenoot in pleitte om een no-flyzone in te stellen boven Syrië.

En ook al is de symboolwaarde van Obama als eerste Afro-Amerikaanse president nauwelijks te overschatten, ook die medaille heeft een keerzijde. Het racisme is - oh ironie - onder de eerste zwarte leider van de VS alleen groter geworden. Ondanks zijn pogingen tot verzoening, riep alleen al zijn persoon zodanig veel verdeeldheid op dat een deel van zijn zwarte aanhangers zelfs openlijk verlangde naar het einde van Obama's termijn zodat ze weer door één deur kunnen met hun blanke buren.

Die verdere polarisering staat in schril contrast met de boodschap die hij acht jaar lang predikte: no more blue states, no more red states, only United States. Laat staan met de manier waarop hij zichzelf gedroeg, zegt professor Amerikaanse politiek Bart Kerremans (KU Leuven). "Zoals Obama reageerde na de moord op enkele zwarte jongens door de politie deze zomer, dat had geen enkele andere president gekund. Hij vertelde over zijn eigen ervaringen met racisme als kleine jongen, over hoe een blanke buurvrouw uit de lift stapte zodra hij erin stapte. Maar wat het echt speciaal maakt, is dat hij erin slaagt om zulke dingen te vertellen, zonder de blanken te stigmatiseren."

Een belangrijk punt, want als er nu her en der verzucht wordt dat we Barack Hussein Obama II toch zo zullen missen, is het misschien vooral dáárom. Hij verstaat de kracht van het woord, heeft het talent en het zelfvertrouwen om het te gebruiken en doet dat met respect voor de ander. Wanneer een hele zaal begint te muiten bij het horen van de naam Donald Trump, remt Obama hen af in plaats van op te zwepen. "Don't boo, vote", is een van de leuzen van de campagne geworden. Die focus op het positieve kenmerkt Obama van zijn Yes We Can-mantra uit de beginjaren tot zijn bevlogen Fired Up, Ready To Go-speeches zoals hij die de laatste dagen nog gaf.

De combinatie van al die aspecten maakt Obama geloofwaardig. Welke andere politicus zou wegkomen met een solo van 'Amazing Graze' tijdens de plechtigheid voor de slachtoffers van een schietpartij in Charleston vorig jaar? Een ander zou op hoongelach getrakteerd worden en weggezet worden als berekende lijkenpikker. Van Obama wordt graag geloofd dat zijn emoties oprecht zijn, behalve dan die keer dat hij huilde tijdens een betoog voor een strengere wapenwetgeving.

Dat heeft hij aan twee uiterst belangrijke kenmerken te danken, zegt Kerremans. "Hij is niet arrogant en hij wekt bijzonder veel vertrouwen op. Dat laatste komt door zijn integriteit. Obama is een man die volgens normen leeft, dat apprecieert de burger enorm. Hij is bijvoorbeeld overduidelijk een familieman, maar speelt zijn kinderen zelden uit. Hij is ook bij geen enkel schandaal betrokken geweest. Dat was bij vorige presidenten weleens anders."

Wat Obama's echte gewicht was in het licht van de geschiedenis, zullen we ten vroegste over tien jaar pas goed kunnen inschatten. In de tussentijd zijn er polls en rankings allerhande om een tussenstand aan te geven. Momenteel schommelt Barack Obama rond de vijftiende plaats van vierenveertig op de ranglijst van beste presidenten uit de geschiedenis van de Verenigde Staten. Geen toppositie zoals George Washington, die als eerste Amerikaanse president vormgaf aan de grondwet. Obama is ook geen Abraham Lincoln, die de VS door de burgeroorlog gidste en ook nog eens de slavernij afschafte, en evenmin een Theodor Roosevelt of Thomas Jefferson.

Vijandig Congres

De Nederlandse publicist Frans Verhagen, die pas nog een boek over de Amerikaanse Founding Fathers uitbracht en eerder al werken aan Obama en zijn 43 voorgangers wijdde, vindt het een logische positie. "Obama was gewoon een goede president", zegt Verhagen. "Zeker als je de omstandigheden van de afgelopen jaren in acht neemt en weet dat hij te kampen had met de een overwegend Republikeins vijandig Congres. De meeste presidenten mogen heel blij zijn met een gemiddeld palmares. Wel, van die gemiddelden behoort hij bij de besten. Ik voorspel dat hij in de toekomst nog wel zal opklimmen, zonder evenwel bij het kransje van de echt groten te komen."

Het hoog aangeschreven Amerikaanse tijdschrift The Atlantic voorspelde begin 2015 dat de manier waarop Amerika op dat moment naar zijn president keek, nog wel zou veranderen. "Obama was een goede president", schreven zij toen al, "maar hij zou een fantastische ex-president kunnen worden. Met zijn intelligentie, rust, goed gevoel voor humor, met zijn sterke en aantrekkelijke familie, is hij geknipt voor de rol van weldoener, professor, memoireschrijver en staatsman." Zo sluit The Atlantic niet uit dat Obama, een keer het historische karakter van zijn presidentschap als eerste Afro-Amerikaan in het Witte Huis de mindere episodes naar de achtergrond zal verdringen, een plaatsje kan krijgen in progressieve pantheon bij Franklin D. Roosevelt, John F. Kennedy en - jawel - Bill Clinton. "En dan zal hij liberalen inspireren, tot ver na 2020."

De start is in ieder geval gemaakt voor de advocaat uit Chicago. Zijn approval rates komen tegenwoordig boven de 50 procent uit, iets waar hij tijdens zijn presidentschap niet altijd op kon rekenen. En dus is het misschien ook niet zo slecht dat dit nu het einde is. Om straks nog voldoende moreel gezag te kunnen uitoefenen, en de kans is groot dat dat nodig zal zijn, is er niets beter dan vertrekken op een hoogtepunt.

Obama in beeld

Dat we Barack Obama zo hard gaan missen is deels te danken aan Pete Souza, de fotograaf die op briljante wijze Obama's twee ambtstermijnen in beeld heeft gebracht. De 61-jarige fotograaf, die eerder al dezelfde klus deed voor Ronald Reagan, wordt genoemd als een van Washingtons machtigste figuren, zonder feitelijke bekendheid. Tijdens Souza's acht jaar in het Witte Huis heeft hij naar verluidt bijna twee miljoen foto's genomen.