Direct naar artikelinhoud

Iemand had er belang bij om de operatie van de AIVD te laten lekken. Maar wie?

Het gebouw van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst in Zoetermeer.Beeld ANP

Het gebeurt wel vaker dat informatie van geheime diensten op straat komt te liggen. Soms met opzet.

Door de onthulling van een Nederlandse inlichtingenoperatie tegen Rusland liggen staatsgeheimen op straat. Mogelijk zitten er dus lekkende medewerkers bij de AIVD die hun werk met journalisten bespreken. Maar het is ook mogelijk dat mensen in of rond de top van de veiligheidsdiensten informatie bewust naar buiten wilden brengen.

Als inlichtingenofficieren naar eigen goeddunken geheimen openbaren, heeft de AIVD een ongekend veiligheidsprobleem. In dat geval zal het kabinet of de top van de dienst waarschijnlijk aangifte doen bij de Rijksrecherche en zal er een strafrechtelijk onderzoek volgen.

Het is voor een inlichtingenmedewerker gevaarlijk om op eigen houtje met derden te spreken. In 2013 werd een AIVD'er veroordeeld tot zestien maanden gevangenisstraf. Zij had informatie over het bezoek van de Dalai Lama aan Nederland met journalisten van De Telegraaf besproken. Dat is een onschuldig onderwerp vergeleken met een van Ruslands meest gevreesde hackersgroepen. Een eenheid die daar binnendringt, behoort tot de elite van een inlichtingendienst.

Waardering

Aan de reactie van ministers valt niet af te leiden dat er een klopjacht naar lekkende medewerkers is gestart. Minister van binnenlandse zaken Ollongren wilde gisteren niet op de concrete operatie ingaan, maar zei wel 'trots' te zijn op het werk van de inlichtingendiensten, en sprak van 'goede journalistiek'.

Het beeld is nu dat de VS waardering hebben voor het AIVD-werk

Het lijkt er, zeker als aangifte uitblijft, op dat de politieke en ambtelijke bazen van de Nederlandse veiligheidsdiensten minstens kunnen leven met publicatie van deze specifieke informatie. De onthulling schetst dan ook een beeld van de AIVD als organisatie die belangrijk werk doet waar zelfs de Amerikanen waardering voor hebben.

In maart komt er een raadgevend referendum over een wet die de inlichtingendiensten extra bevoegdheden geeft. Premier Rutte zei gisteren dat die nodig zijn om bijvoorbeeld te ontdekken welk patroon achter operaties van andere geheime diensten zit.

Ollongren zei gisteren ook dat de AIVD terecht al vaker heeft gewezen op het gevaar van Rusland. Zij zelf waarschuwde ook al voor desinformatie uit Moskou. Maar zulke abstracte waarschuwingen zijn weinig aansprekend. De nu naar buiten gekomen operatie spreekt wel tot de verbeelding. Het is een perfecte illustratie van de strijd die er tussen inlichtingendiensten woedt op het internet. Daarin figureren dan ook nog eens Nederlandse spionnen als in een spannend jongensboek.

Hardere aanpak

Gericht lekken komt vaker voor onder hoge veiligheidsfunctionarissen. In 2012 bracht de New York Times naar buiten dat Amerikaanse inlichtingendiensten enkele jaren eerder achter de cyberaanvallen op het Iraanse nucleaire programma zaten. De krant baseerde zich op anonieme medewerkers van president Obama. Hun precieze beweegredenen om te praten zijn niet te achterhalen, maar de publicatie portretteerde Obama enkele maanden voor de verkiezingen als iemand die opkwam voor de nationale veiligheid. Critici verweten hem juist slappe knieën tegenover tegenstanders.

De federale politiedienst FBI, die vrij zelfstandig werkt, stelde toch een strafrechtelijk onderzoek in. Daarbij legde de hoge generaal James Cartwrigt valse verklaringen af. Hij bekende later schuld tegenover de rechter, maar ontliep zijn straf: Obama verleende hem gratie.

De voormalig inlichtingenofficier van het Amerikaanse leger Allard pleitte in een hoorzitting van het Huis van Afgevaardigden dan ook voor een veel hardere aanpak van lekkende ambtenaren. Inlichtingenofficieren lekken regelmatig om hun baas of hun organisatie gunstige publiciteit te bezorgen. "Geraffineerde lekken zijn voor de CIA wat haute cuisine is voor de Franse cultuur."

Maar publiciteit heeft ook risico's. Volgens Allard verhoogde de publiciteit de kans dat Iran terug zou slaan. Ook de Russische geheime dienst kan zich uitgedaagd voelen door Nederland. Het draait nu niet meer alleen om inlichtingen, maar ook om beroepseer . Zeker in Rusland, waar de verschillende diensten onderling stevig concurreren.

Lees ook: Opzienbarende AIVD-hack was volstrekt legaal

En: De AIVD zag Cozy Bear in Washington binnendringen