Zeven nazi’s ontsnapten uit De Koepel en kwamen ermee weg

Nazi’s waren het. Nederlandse oorlogsmisdadigers van de ergste soort. Niet voor niets zitten Herbertus Bikker, Sander Borgers, Klaas Carel Faber, Jacob de Jonge, Willem van der Neut, Willem Polak en Antoine Touseul achter tralies in de Koepelgevangenis in Breda.

Tot Tweede Kerstdag 1952. Want terwijl in de recreatieruimte een Duitse film draait, Der Himmel auf Erde, kruipen de veroordeelde Nederlandse collaborateurs met een ladder en een brandslang over de buitenmuur. Ze krijgen hulp van buitenaf, dus de mannen zitten binnen de kortste keren in Duitsland.

Daar melden de nazi’s zich bij de politie. Omdat ze illegaal de grens zijn overgestoken krijgen ze ieder een boete van tien mark. Dat is de enige hobbel op weg naar een nieuw leven in de Heimat. De oosterburen beschouwen de oorlogsmisdadigers namelijk als Duitsers en die worden niet uitgeleverd.

De frustratie over deze jaren slepende affaire druipt uit de vertrouwelijke stukken die deze maand openbaar zijn gemaakt bij het Nationaal Archief in Den Haag . Wat vooral pijn doet is dat de oorlogsmisdadigers in Duitsland worden erkend als Duitsers. Dat gebeurt op basis van het zogeheten Führer-Erlass.

Dat is een uit 1943 stammende maatregel van Adolf Hitler. Daarin staat dat onder anderen Nederlanders, Vlamingen en andere Germaanse types die lid worden van bijvoorbeeld de SS of de Wehrmacht, vanzelf de Duitse nationaliteit krijgen.

De Duitse ambassade in Den Haag krijgt in oktober 1955 ook onderuit de zak van de Nederlandse regering. Het vertrouwen in de rechtspraak bij de oosterburen is ‘ernstig geschokt’. Vooral vanwege dat een beroep op het Führer-Erlass, ‘een van nationaal-socialistische geest doordrenkt decreet, van hem die van alle oorlogsmisdadigers het zwaarste was’. Hitler, dus...

Overigens zitten de Duitse rechters niet helemaal stil. Ze zijn wel degelijk geneigd om de oorlogsmisdadigers aan te pakken. Maar in Nederland gaat minister Luns er van uit dat ‘het onwaarschijnlijk is dat de Duitse rechters straffen in overeenstemming met de ernst van de misdaden’. ,,De straf zal zo mild zijn, dat ze geen of hoogstens enkele jaren gevangenisstraf wordt opgelegd. Bovendien zou de indruk kunnen ontstaan dat de Nederlandse straffen te zwaar zijn.’’

Uit de vertrouwelijke stukken blijkt dat sommige Duitsers moeite hebben met het ‘gegoochel, de vertraging en de verwarring’ bij de oosterburen. Maar tegelijkertijd wordt gewaarschuwd dat de Nederlanders niet te veel moeten zaniken. Het land is nog maar amper bekomen van de bezetting, maar al te veel gedoe ‘dient het wederzijds belang niet’. Ambassadeur Van Boetzelaer krijgt van een Duitser te horen: ,,Als dit probleem ontspoort, dan is het zaak de trein weer op de rails te krijgen. Niet om elkaar op de plaats des onheils in de haren te vliegen.’’

Met dank aan de Koude Oorlog. In de oplaaiende strijd tegen Sovjet-Unie en Warschaupact ligt West-Duitsland in de frontlinie. Dus is het onverstandig om de oude vijand, die nu een nieuwe bondgenoot is, op de kast te jagen. Op 27 oktober 1955 gooit minister Donker dan ook de handdoek in de ring: ,,De kans op uitlevering is nihil. Het is een praktisch verloren zaak.’’

Toch keert er één oorlogsmisdadiger terug: Jacob de Jonge. Uiteindelijk blijkt de oud-kampbewaker tóch geen Duitser te zijn. Eenmaal uitgeleverd zit hij zijn straf uit in de gevangenis van Scheveningen. Níet meer in de Koepel. Daar worden de muren na de uitbraak van ’52 snel verhoogd en er komen wachttorens.

Oorlogsmisdadigers zijn er daarna nooit meer uit Breda ontsnapt.