Het Katholiek Apostolisch Werk of de Algemene Kerk (AK) – kortweg ook wel het Werk genoemd – is schimmig en zelden in het nieuws. Begin vorig jaar kreeg de overname van de rooms-katholieke Sint Martinuskerk in Makkum de nodige publiciteit. Tot dan toe hield de noordelijke tak van de gemeenschap haar diensten en andere activiteiten in de kapel Hermon op het erf van voorganger ‘apostel’ Wiebe Tilstra (64).

,,Sommige mensen in het Werk menen dat mijn boek een satanische aanval op hun genootschap is en dat ik laster verspreid met een zwartboek’’, meldt Jildert De Boer in het voorwoord van Zijt gij niet apostelen?!. Hij noemt de toonzetting echter voorzichtig en gematigd-kritisch, maar wil wel waarschuwen voor de risico’s die ‘dienaren’ er lopen. De evangelisch-christelijke auteur – die twee jaar onderzoek deed – kraakt harde noten ,,om de leiding van AK een spiegel voor te houden’’.

Heiliging

De Boer schrijft in zijn 453 bladzijden tellende boek dat de groepering in de laatste tien jaar geradicaliseerd is en een extreme koers vaart. Hoewel het genootschap zelf grotere aantallen meldt, houdt de schrijver uit Harderwijk het erop dat er momenteel in Nederland een kleine 500 leden zijn en tegen de 250 daarbuiten, voornamelijk in Duitsland. Er zou een ‘zuiveringsproces’ aan de gang zijn dat de kerk landelijk een kwart van haar volgelingen kostte.

Leer en praktijk lijken uiteen te lopen. ,,De leden willen echt serieus naar de Bijbel leven en streven naar heiliging van hun leven. De kerkdiensten zijn plechtig en ernstig.’’ Dat de bijeenkomsten openbaar zouden zijn, wordt door de onderzoeker een halve waarheid genoemd. Op zondag zijn ze dat formeel wel in Groenekan (bij Utrecht) en Makkum, maar de AK is ‘uiterst afhoudend’ met het aangeven van plaatsen waar doordeweeks samenkomsten met eucharistieviering zijn. ,,Je moet in feite eerst een sluis door en gescreend worden. Dat gebeurde mij ook.’’

'Meeste leden zijn zich niet bewust van intriges achter de coulissen’

Een ernstige uitwas noemt De Boer het door leiders van nu en voorheen toegedekte seksueel misbruik van tientallen vrouwen door ,,een hoge dienaar’’ uit het Werk. ,,Na diens overlijden in 2005 ging er een beerput open. Het bleek dat de broeder jarenlang een dubbelleven had geleid. Ruim dertig vrouwen meldden zich als slachtoffer.’’

De gemeenschap deed er alles aan dit schandaal binnenskamers te houden. ,,In plaats van de slachtoffers professionele hulp aan te bieden, deed de leiding van de Algemene Kerk dit doorgaans zelf. (…) Veel vrouwen voelden zich verraden door de apostelen.’’ Volgens De Boer is het ondenkbaar dat de belangrijke apostel Henk van Wijk er niet van wist. Die kreeg eind jaren negentig de opdracht met de over de schreef gaande man in gesprek te gaan. Ook Wiebe Tilstra, de huidige kerkleider in Makkum, moet hier volgens de auteur van geweten hebben, hoewel hij dat net als Van Wijk ontkent.

Gedragscode

Inmiddels kwam AK wel met een gedragscode over ‘seksuele reinheid’ en het ‘gebruik van macht’. De indruk van de auteur is dat de gedragscode inmiddels een ‘papieren tijger’ is, omdat er pressie op mensen wordt uitgeoefend die lijkt op machtsmisbruik.

De apostelen Van Wijk en Tilstra vorderen inmiddels absolute gehoorzaamheid, wat tot gevolg heeft dat onwillige leden – die in veel gevallen ook nog elders kerklid zijn – met zachte of desnoods harde hand uit de AK worden gezet. De Boer beschrijft ook contactbreuken tussen ouders en kinderen en andersom. Van Wijk, op papier ook nog altijd lid van de Nederlands Gereformeerde Kerk, verbrak het contact met zijn aan die kerk verbonden moeder en verscheen niet op haar begrafenis vorig jaar en eerder ook niet op die van zijn vader.

,,Voor bijna elke beslissing vragen de leden om advies van het apostolaat’’, staat in Zijt gij niet apostelen?! . ,,Velen leven onder pressie en angst voor de apostelen. In huwelijken komen starre maatregelen voor, die soms kunnen leiden tot echtscheiding als man of vrouw niet tot de AK behoort. Mannen controleren het e-mailverkeer en het belgedrag van hun vrouwen, zeker als die niet in de AK zijn.’’

Ontmaskering

Jildert de Boer constateert dat het in 1935 met oprechte motieven gestarte KAW door scheefgroei verworden is tot een sekte met geestelijke druk en emotionele pressie. De meeste leden zijn zich volgens hem nog steeds niet bewust wat voor intriges er achter de coulissen spelen. ,,De AK zit in haar eigen geestelijke bubbel, die geen contact heeft met de werkelijkheid en de waarheid’’, wordt een ex-lid anoniem geciteerd.

Apostel Wiebe Tilstra liet zich een jaar geleden interviewen door deze krant, maar wilde niet op de foto. Hij noch de vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke Kerk wilden een uitspraak doen over het bedrag waarvoor de Sint Martinuskerk door de AK-groep was aangekocht. In het onlangs verschenen boek is onthuld dat het om ,,slechts’’ 246.000 euro ging voor kerk, pastorie, nevenruimten en de ondergrond.

De auteur constateert dat de Makkumer kerk met 150 plaatsen veel te groot is voor de lokale groep met 20 tot 25 leden. Men paste prima in de kapel Hermon op het erf bij het huis van Tilstra. De Boer: ,,Gaan er mensen uit de AK naar Friesland verhuizen?’’ AK heeft ook afdelingen in Groenekan, Arnhem, Middelburg en Sliedrecht.

,,Ik heb mijn zorg uitgesproken over de geloofspraktijken binnen de AK. Laten de leden dat toetsen en nagaan of het klopt’’, zegt De Boer. Hij vindt dat er een eind moet komen aan wat hij ziet als psychische aanranding en beschadiging van mensen. ,,Daarom hebben we de AK ontsluierd, onthuld en waar nodig ontmaskerd.’’

Ex-lid: 'wij waren elitechristenen'

Een Friezin (27), die anoniem wil blijven, verliet twaalf jaar geleden na vijftien jaar de Algemene Kerk (AK) in Makkum. Haar moeder en zusje bleven. ,,Het kwam door mijn karakter dat ik uittrad. Ik heb een sociale beperking’’, zegt ze. Ze was wereldvreemd door de afzondering in de kerk. ,,Ik zocht mijn toevlucht bij een vriend en werd meteen zwanger.’’

Ze was al snel weer gescheiden van de vader van haar kind en woont nu weer samen in Leeuwarden. Aan de AK-periode hield ze een trauma over. ,,Bij mij is de stress-stoornis ptss vastgesteld. Ik heb een burn-out gehad, ben een jaar in therapie geweest en slik nog antidepressiva.’’

Apostel Wiebe Tilstra herinnert ze zich als bazig en autoritair. ,,Een echte leider, geen woord tegenin te brengen. Wij waren elitechristenen, deden veel aan bijbelstudie en stonden dichter bij God dan mensen van andere kerken. Van dat grote geval van seksueel misbruik heb ik gehoord, maar ik heb alleen geestelijk misbruik meegemaakt: subtiele dwang.’’ Haar moeder verbrak vorig jaar de banden. ,,Ik heb moeite om het te zeggen, maar wat ik in documentaires over sektes heb gezien herken ik in de Algemene Kerk. Het draait steeds meer om macht.’’

Het oud-lid meldde de AK ook aan bij meldpunt Sektesignaal, opgezet door de rijksoverheid. Daar wil men geen mededelingen doen of er meer klachten over het genootschap zijn binnengekomen. ,,Wij mogen zelf geen groepen labelen’’, zegt Marc Janssen van Sektesignaal.

'Zelfde zonden en fouten bij ons'

Apostel Wiebe Tilstra uit Makkum, de leider van de noordelijke tak van de Algemene Kerk, weigert te reageren op de kritiek dat de kerkleiding radicaliseert en het genootschap sektarisch wordt. ,,Wij zijn er heel open over dat bij ons dezelfde zonden en fouten voorkomen als in andere kerken’’, wil hij slechts kwijt. ,,Ik ken de inhoud van het boek. Wij gaan er niet op in. De andere leiders ook niet.’’

Zijt gij niet apostelen?!, Jildert de Boer. Uitgeverij Ipenburg, Elburg, 453 blz., 34,50 euro.