De aanhoudende sociale ruis rond de huidige bewoner van het Witte Huis draagt niet bij aan een duidelijk beeld van wat president Trump in zijn eerste jaar nu eigenlijk heeft bereikt.
Vaak lijken zijn uitgesproken meningen het effectief uitvoeren van zijn politieke agenda eerder in de weg te zitten dan te helpen. De president neemt vaak de media, de Democraten en buitenlandse leiders op ongezouten wijze op de korrel, maar spaart ook zijn mede-Republikeinen niet.
Dat was bijvoorbeeld goed te zien bij de poging Obamacare af te schaffen, zegt Amerika-kenner Victor Vlam. "Een wet daarvoor werd aangenomen door het Huis van Afgevaardigden, en Trump was nauw betrokken bij het opstellen daarvan. Maar toen er werd geprotesteerd omdat die wet heel slecht in elkaar zat, schreef Trump op Twitter dat hij de wet "gemeen" vond. Dat maakt onderhandelen over wetgeving met zijn partijgenoten natuurlijk lastig."
"Wat Trump sowieso heel erg karakteriseert, is dat voortdurend opzoeken van de grenzen van de wet, het systeem en de democratie", zegt Sara Polak, Amerikanist aan de Universiteit Leiden. "Hij wil niet het verschil zien tussen baas zijn van een bedrijf en het presidentschap. Door zich zo te gedragen slaagt hij er ook wel in dat verschil kleiner te maken."
Als het gaat om het bepalen van de politieke agenda in Washington, heeft Trump in ieder geval met vlag en wimpel gewonnen, vindt journalist en oud-correspondent Charles Groenhuijsen. "Dat heeft hij ook door al zijn gekkigheid en de extremiteit waarmee hij dingen zegt voor elkaar gekregen. Als je vervolgens inhoudelijk kijkt, valt daar op z'n zachtst gezegd wat op af te dingen."
Klassiek Republikeins
Wanneer Trump er toch in slaagt beleid te voeren, blijkt dat meer klassiek Republikeins dan op grond van zijn verkiezingsbeloften kon worden verwacht. Belastingverlagingen voor het bedrijfsleven, het beperken van de macht van de federale overheid, een strenger immigratiebeleid, meer geld naar de strijdkrachten.
"Dat was voor mij de grote verrassing van het jaar", stelt Vlam. "Ik had verwacht dat hij een president zou zijn die minder ideologisch was."
Ook de populistische verkiezingscampagne van Trump, enkele jaren geleden zelf nog een Democraat, suggereerde dat hij juist wilde breken met de traditionele politiek. Vlam: "Over het algemeen zaten mensen bijvoorbeeld echt niet te wachten op belastingverlagingen voor de rijken."
Trump omschrijven als een 'normale' Republikeinse president gaat te ver, maar hij lijkt zich minder te interesseren in het maken van nieuwe wetgeving dan zijn voorgangers en laat dat in grote mate over aan het Republikeinse partijleiderschap.
Polak: "Huisvoorzitter Paul Ryan ligt intussen lekker op koers. Dat gaat misschien niet helemaal zoals hij het zelf gewild zou hebben, en hij heeft in zekere zin zijn ziel verkocht aan de duivel, maar tegelijkertijd geeft Trump hem alle ruimte om een klassiek Republikeinse agenda te voeren."
Een ander succes is het hoge tempo waarmee Trump nieuwe federale rechters benoemd. Die zijn overwegend jong en conservatief: anti-abortus, pro-vuurwapen, zoals de president tijdens zijn campagne beloofde. Omdat die rechters voor het leven worden benoemd, kunnen ze nog decennia van grote invloed zijn op de Amerikaanse samenleving.
'It's the economy, stupid'
Een gewogen gemiddelde uit een vijftiental opiniepeilingen door FiveThirtyEight stelde de populariteit van Trump op 19 januari (dag 365) vast op 39,8 procent. Geen enkele naoorlogse president kreeg een jaar na zijn inauguratie zo'n laag cijfer: Trump ligt gemiddeld maar liefst een twintigtal procentpunten achter op zijn voorgangers.
Trumps lage populariteit is niet alleen opvallend omdat Amerikanen een nieuwe president in de regel de tijd gunnen om in zijn eerste jaar aan het ambt te wennen. Ook de goede staat van de Amerikaanse economie lijkt hem weinig waardering op te leveren, hoewel hij zich daar zelf graag op laat voorstaan. Bijna de helft van de Amerikanen vindt dat het herstel meer te danken is aan Trumps voorganger, Barack Obama.
Trump wist eind vorig jaar wel de grootste belastinghervorming in decennia door het Congres te voeren, maar het duurt volgens Victor Vlam nog wel even voordat de economische effecten daarvan zichtbaar worden. "Verder is er in het eerste jaar van Trump niets aangenomen dat de economie een grote stimulans geeft."
De president snoeit echter al wel flink in de regelgeving voor bedrijven. Vooral milieumaatregelen worden in hoog tempo teruggeschroefd.
Internationale verdragen
Op het gebied van buitenlandpolitiek bleek Trumps eerste jaar ook roerig. Hij bezigde ongeëvenaard oorlogszuchtige retoriek in de spanningen met Noord-Korea, zette het atoomakkoord met Iran op losse schroeven en erkende Jeruzalem als hoofdstad van Israël, ondanks wereldwijde protesten en een veroordeling door de VN.
Trump kondigde verder aan dat de VS zich terugtrekt uit het Klimaatakkoord van Parijs en uit het Trans-Pacifische vrijhandelsverdrag TPP met Japan en tien andere Aziatische landen. Die beslissingen werden niet alleen in het buitenland met afkeuring ontvangen, maar ook een flink aantal Amerikaanse staten, grote bedrijven en maatschappelijke organisaties verklaarden de president voor gek.
"Hij manoeuvreert de VS eigenlijk een beetje naar de marge van de internationale politiek", zegt Groenhuijsen. "Amerika is natuurlijk altijd wel toonaangevend geweest in het internationale debat, maar nu zeggen met name internationale deskundigen in de VS: 'We doen er straks niet meer toe'. Dat is wel een reëel risico."
De president oogst in eigen land meer lof voor zijn benadering van de NAVO. Het is de VS al jaren een doorn in het oog dat de partnerlanden in het militaire verbond weigeren meer geld uit te geven aan defensie. "En dat is volkomen terecht", vindt Groenhuijsen. Door de harde opstelling van Trump zegden de lidstaten toe de uitgaven in 2017 in ieder geval met in totaal bijna 10 miljard euro te zullen opschroeven.
Obamacare
Trump leed in zijn eerste jaar ook een aantal pijnlijke politieke nederlagen. Een van de speerpunten van zijn verkiezingscampagne, het afschaffen van Obamacare, liep stuk: de Republikeinen in de Senaat bleken niet te beschikken over een overtuigend alternatief.
Pogingen een halfbakken, in alle haast opgesteld plan door de Senaat te loodsen stuitte op breed maatschappelijk verzet. Alleen herroepen, wat zou resulteren in een terugkeer naar de situatie van voor Obamacare, toen miljoenen Amerikanen onverzekerd waren, is politiek gezien ook geen optie.
Een tweede grote verkiezingsbelofte waar vooralsnog weinig van is terechtgekomen is de muur op de grens met Mexico, die illegale immigratie en smokkel moet stoppen. Binnen zijn eerste honderd dagen als president zou de bouw in volle gang zijn, beloofde Trump tijdens de campagne, maar de financiële realiteit bleek weerbarstig.
Nalatenschap
Aanvankelijk raamde Trump de kosten voor het afschermen van de hele Amerikaanse zuidgrens met Mexico, die zo'n 3.200 kilometer lang is, op 8,1 miljard euro, waarvoor hij de zuiderbuur zou laten opdraaien. Mexico peinst daar niet over. Begin januari vroeg het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid het Congres om een bedrag van 14,7 miljard euro voor grofweg de helft van de totale afstand.
"Trump probeert een nalatenschap te creëeren: dat hij degene is die de illegaliteit en criminaliteit eindelijk gestopt heeft", zegt Polak. "De dingen die hij doet, doet hij vooral voor de harde kern van zijn aanhang. Trump is natuurlijk eigenlijk een reality-showman. Hij wil mensen entertainen, ze bezighouden, zich toe laten juichen. Dat is waar hij heel goed in is."
De president probeert nu een deal te sluiten met de Democraten. Daarbij schermt hij met het lot van de zogeheten Dreamers: illegale immigranten die als kind naar de VS kwamen. Dankzij een onder Obama geïntroduceerd overheidsprogramma, DACA, kunnen zij daar blijven wonen, studeren en werken. Het is een van de kroonjuwelen van de Democraten.
Trump wil een einde maken aan DACA, maar toont zich bereid tot een compromis als de Democraten akkoord gaan met de financiering van de muur. De grensbarrière is een kansloze onderneming , vindt Sara Polak. "Maar ik denk dat áls het zal lukken, het langs zo'n soort route zal zijn."
Herverkiezing
Tegelijkertijd begint de tijd te dringen. "In het tweede jaar is het doorgaans veel lastiger voor een president om iets voor elkaar te krijgen", zegt Polak. Leden van het Huis van Afgevaardigden worden om de twee jaar gekozen, dus die moeten al na een jaar weer campagne gaan voeren voor hun herverkiezing. "Ze moeten iets voor elkaar krijgen waar hun eigen staat van profiteert, iets wat ze mee naar huis kunnen nemen. Een heel groot deel van de Congresleden is daar dus heel druk mee bezig."
Charles Groenhuijsen beaamt dat. "De tijd is kort en de bereidheid in het Congres om hem te helpen is heel erg laag. Trump is ondanks zijn heel grote mond politiek wel heel erg kwetsbaar."
Zijn presidentschap kan binnen twee jaar effectief wel een beetje voorbij zijn
De Republikeinse afgevaardigden die voor herverkiezing gaan moeten een afweging maken. Blijven ze achter de historisch impopulaire president staan?
Groenhuijsen: "Als ze iets te ver bij Trump op schoot kruipen, kan dat ze politiek opbreken. Na de zomer moeten de kaarten wat dat betreft wel een beetje geschud zijn. Congresleden moeten dan hun verkiezingsstrategie hebben bepaald: pro-Trump, anti, of een beetje er tussenin."
Parlementaire meerderheid
De verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden worden waarschijnlijk dé uitdaging van het jaar voor Trump en de Republikeinen.
Een nederlaag kan grote gevolgen hebben voor hun wetgevende slagkracht. De partij heeft nu nog een bescheiden meerderheid in zowel het Lagerhuis als de Senaat, maar vorig jaar werd pijnlijk duidelijk hoe smal die is: een handvol weigeraars aan Republikeinse zijde wist nieuwe wetgeving vrij eenvoudig te torpederen.
"Bij een grote Democratische overwinning ontstaat het fascinerende beeld van aan de ene kant een onveranderde Trump en aan de andere kant een Democratische meerderheid in het Congres", zegt Charles Groenhuijsen. "Die zullen dan natuurlijk fanatiek proberen Trump het leven absoluut onmogelijk te maken. Dan kan zijn presidentschap binnen twee jaar effectief wel een beetje voorbij zijn."
Victor Vlam verwacht op basis van de huidige peilingen dat de Republikeinen hun meerderheid in het Lagerhuis zullen verliezen, maar die in de Senaat net zullen behouden. "Dat laatste komt vooral omdat senatoren niet in één keer worden gekozen. Dit jaar staan er voor de Senaat vooral verkiezingen op stapel in staten waar de Republikeinen het goed doen. Daar hebben ze enorm geluk mee."
Ruslandonderzoek
Wat de president ook parten zal blijven spelen, is het onderzoek naar de vermeende Russische inmenging in de presidentsverkiezingen, dat zich toespitst op mogelijke contacten tussen het campagneteam van Trump en de Russen.
De president en de zijnen blijven de banden met Rusland in alle toonaarden ontkennen, maar Mueller lijkt het bit stevig tussen zijn tanden te hebben en steeds dichter bij de intieme kring rond de president te komen. Voormalig campagneleider Paul Manafort is al aangeklaagd wegens samenzwering tegen de VS en financiële misdrijven, oud-strateeg Steve Bannon heeft dagvaardingen ontvangen om te getuigen en volgens geruchten heeft Mueller ook Trumps schoonzoon, Jared Kushner, in zijn vizier.
Vlam ziet het onderzoek als potentieel zeer ernstig voor Trump. En dat blijft mogelijk niet beperkt tot contacten met Rusland. "Wat voor hem een schadelijke ontwikkeling kan zijn, is als Mueller ook naar het witwassen van geld gaat kijken. Hij heeft iemand in zijn team zitten die daar een expert in is. Als de geldstromen van Trump onder de loep worden genomen, kan dat wel eens problematisch worden."
Of financiële malversaties genoeg zouden zijn om Trump af te zetten is de vraag, maar een eventuele Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden zou de opties wel met gretigheid wegen.
Checks and balances
Welke successen en nederlagen zijn tweede jaar in het Oval Office Trump ook zal brengen, de schokgolven die hij heeft teweeggebracht in de Amerikaanse politiek zijn uniek in de moderne geschiedenis.
"Er zit nu een president die het bestaande systeem van wederzijdse controle en evenwicht - de 'checks and balances' - heel erg op de proef stelt", zegt Sara Polak. "In die zin zou je kunnen zeggen dat het een systeemtest is. Of dat systeem Trump voldoende in toom kan houden, is nog niet helemaal duidelijk."