Wat moet het klimaat nog zonder Urgenda?

De John Lennon van het Hollandse duurzaamheidswereldje. Zo kun je Marjan Minnesma, met gepaste knipoog, best noemen. Een creatieve geest. Met grootse dromen, idealistische principes. Overschakelen op 100 procent schone energie? Het kan volgens de Urgenda-directeur prima. En snel ook.

In 2030 kan álle vervuilende, fossiele energie volgens Minnesma in Nederland volledig weggewerkt zijn. Haar hoofdargument: waar een wil is, is een weg. Precies zoals Beatle Lennon (daar zit hem de crux) het zong over het uitbannen van bloedvergieten in de wereld. 'War is over... if you want it.'

Ferme doelen zijn leidend, bij deze milieuclub die medeoprichter Jan Rotmans omschrijft als 'Gideonsbende', een gedreven clubje dat handelt namens de massa. Het verhaal wil dat Minnesma altijd twee bierviltjes in haar handtas meedraagt. Ze doen dienst als Urgenda's oprichtingsakte, met de beginselen op de achterkant.

Bergen verzetten

Maar, om de Beatles-vergelijking nog even af te maken: oorlog is niet zomaar de wereld uit geholpen, vervuiling evenmin. Er zijn nog bergen te verzetten, om de utopie van een volledig schone samenleving te bereiken. Toch is het prille begin er wel. Meer dan ooit staat groene energie en het uitbannen van broeikasgassen en smerige brandstoffen op de agenda. Mede dankzij de inspanningen van Urgenda.

Tweede Kamerlid van GroenLinks Liesbeth van Tongeren, oud-directeur van Greenpeace, vindt dat milieuclubs iets moeten toevoegen om bestaansrecht te hebben. "Toen Urgenda van start ging dacht ik: alweer zo'n pressiegroep. Zijn die er niet genoeg?" Haar scepsis was snel weg. "Urgenda's acties waren echt anders. Zelf grote ladingen zonnepanelen gaan inkopen in China, zoiets deed niemand anders."

Tekst loopt door onder afbeelding

'Wij willen zon'

Urgenda probeert Nederland weg te halen uit de onderste regionen van de duurzame ranglijstjes van landen. De actieorganisatie zette zich op de kaart met 'Wij willen zon'. Via deze actie konden Nederlandse huishoudens zich inschrijven om collectief zonnepanelen in te kopen. Dat was baanbrekend. Samen zonnepanelen aanschaffen scheelde mensen, door schaalvoordelen, geld. En bovendien: een hoop gedoe. De truc van collectieve inkoop herhaalde Urgenda voor zonneboilers.

De actieorganisatie was het afgelopen decennium met allerlei duurzame stunts in de weer. Nog steeds is de inzet breed. Van het stimuleren van (schone) elektrische auto's tot het promoten van duurzame kinderboerderijen. En van het aanjagen van duurzame woningen tot het aanmoedigen van grootouders, om een beter klimaat te eisen voor hun kleinkinderen.

"Acties om huizen te isoleren of samen zonnepanelen te kopen, die vond ik nog wel mooi en constructief", reageert Remco Dijkstra, VVD-klimaatwoordvoerder in de Tweede Kamer. "Dan bied je mensen de mogelijkheid om duurzamer te handelen, als ze dat zelf willen." Maar verder heeft Dijkstra niet veel op met Urgenda. Hij vindt de opvattingen van de actieorganisatie vaak te extreem en vaak onrealistisch. "Urgenda slaat door", zegt hij. In 2030 op alle fronten in de samenleving afstappen van fossiele energie vindt hij overambitieus. "Het is al heel moeilijk om dat in 2050 voor elkaar te krijgen. Ik hoop daarom dat Urgenda als actiegroep realistischer wordt in de doelstellingen."

Ronduit afkeurend is Dijkstra over de aangespannen 'klimaatzaak'. Urgenda won die zaak tegen de Nederlandse Staat, op 24 juni 2015. Het vonnis: Nederland moét in 2020 25 procent minder CO2 uitstoten dan in 1990. Na hoger beroep door de Staat is de zaak formeel nog altijd onder de rechter. "Ik vind die zaak nog steeds helemaal niks. Klimaatbeleid is aan de politiek, daarvoor ga je niet naar de rechter", zegt Dijkstra.

Groene dromer

Daar denken velen totaal anders over. Minnesma staat dan misschien bekend als 'groene dromer', maar ze is bepaald niet de enige. Zij en Urgenda-advocaat Roger Cox werden bedolven onder complimenten en steunbetuigingen, toen ze de klimaatzaak wonnen. Het gold als inspiratiebron voor andere milieustrijders. In het buitenland, maar ook eigen land. Kijk naar de rechtszaak die Milieudefensie, ook overtuigd van een fossiel-vrij Nederland in 2030, nu voert om schone buitenlucht te eisen.

Urgenda kreeg door de jaren heen geld van sympathisanten, donateurs. Ook van de Postcodeloterij. In 2014 bijvoorbeeld een half miljoen euro, om huizen en verkeer schoner te gaan maken.

De klimaatboodschap van Urgenda kwam soms over als zware kost. Niet door de duurzame bezigheden zelf - die zijn toekomstgericht, enthousiast- maar door de onderliggende boodschap: zonder rigoureuze verandering gaat de wereld naar de knoppen. Maar er stonden ook best wat ludieke projecten op Urgenda's lijstje. Zoals de Peulenparade 2013, om linzen, kapucijners en lupinen te promoten. Of de actie 'Kies duurzame mode', waarbij Urgenda met kleding van verantwoorde materialen de boer op ging.

Aandachttrekkerij

Ondanks Urgenda's brede bezigheden geldt de klimaatzaak als grootste, bekendste wapenfeit. De uitspraak geldt als ijkpunt voor milieuactivisten. Zaterdag gaan actievoerders de straat op voor een beter milieu en klimaat. Actienaam: Code Rood. Ze verwijzen naar Urgenda's winst, op die dag exact twee jaar geleden. "Helaas wordt de uitspraak nauwelijks opgevolgd. Daarom moeten we nu zelf ingrijpen."

De klimaatzaak getuigt van een 'Yes we can'-mentaliteit. Want, ondanks alle felicitaties na de winst, hielden velen het tijdens de gerechtelijke procedure niet voor mogelijk dat Urgenda zou winnen. Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans zette de rechtszaak in het Financieele Dagblad zelfs weg als kansloze aandachttrekkerij.

Niets bleek minder waar. In de Tweede Kamer komt de 'klimaatzaak' nu regelmatig langs. De term is zo'n beetje dé verwijzing naar noodzakelijke landelijke klimaatactie geworden. Zoals 'Parijs' dat is in internationale context. Toen demissionair VVD-premier Rutte afgelopen maand zei dat bedrijven krokodillentranen huilen over klimaatverandering, sloeg Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren hem er nog mee om de oren. "Het is Rutte II die een klimaatzaak aan de broek heeft gekregen waarvan de rechter heeft gezegd dat het kabinet veel te weinig heeft gedaan voor het klimaat."

Onverwacht kantelpunt

Olof van der Gaag, directeur van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie, had zijn geld ook nooit durven inzetten op winst van Urgenda in de klimaatzaak. "Een onverwacht kantelpunt", zegt hij. Van der Gaag volt Urgenda al sinds de oprichting, ook tijdens zijn vorige baan bij Natuur & Milieu.

"Een aanwinst, in het spectrum van milieuorganisaties", zo typeert hij Urgenda. "Fris en spraakmakend." Hij hoopt wel dat dit zo blijft. "Want door de jaren heen is Urgenda veranderd van beweging 'van onderop' naar een organisatie die ook de overheid opzoekt om dingen voor elkaar te krijgen. Wat dat betreft is Urgenda een tikje naar Greenpeace en Milieudefensie toegekropen."

Urgenda wil radicaal blijven, anti-establishment, zegt medeoprichter Jan Rotmans. Het landelijke Energieakkoord tekende de organisatie niet, alle andere milieuclubs wel. Rotmans: "Wij doen dingen waarvan anderen zeggen: doe kan niet." En toegegeven: ook hij hield winst in de klimaatzaak niet voor mogelijk.

• Drie keer de 'groenste'

De compromisloze gedrevenheid levert Minnesma lof op, ook van andere milieubeschermers. In 2011 werd ze uitgeroepen tot de nummer 1 van de Trouw Duurzame 100. Ook in 2012 en in 2013. Zo is de oud-medewerker van Greenpeace het onbetwist boegbeeld van duurzaam Nederland geworden. Een 'groene koningin'. Een makkelijke beeldspraak, want de flamboyante Minnesma - eigenzinnig in visie en verschijning - sprak in haar jaren als titelhouder van 'meest duurzame Nederlander' steeds een groene troonrede uit. Daarmee zette Urgenda de jaarlijkse 'Duurzame dinsdag' op de kaart.

• Feestje in stijl

Vanavond viert de milieuorganisatie haar 10-jarig bestaan in stijl, bij het duurzame Amsterdamse paviljoen Blijburg. Het is een zelfvoorzienend paviljoen, met zonnepanelen en een batterij voor groene energieopslag naast de deur. Een 'loungeplek', met strandje aan het water. Urgenda heeft voor de gelegenheid een 'zonne-energiehanddoek' laten drukken, een badlaken met panelenprint. Urgenda lanceert vandaag ook een nieuw plan om zelf de industrie, energieslurpende vieze fabrieken, in 2030 100 procent duurzaam te maken.

• Hoe het begon

Exact tien jaar geleden startte Urgenda, onafhankelijke actieclub voor duurzaamheid. De organisatienaam komt van een samentrekking: 'urgente agenda'. Aan de wieg van de organisatie stonden directeur Marjan Minnesma en hoogleraar duurzame transitie Jan Rotmans van de Rotterdamse Erasmus Universiteit, nu erevoorzitter.

Via een opiniestuk in NRC Handelsblad, een oproep aan toenmalig premier Balkenende (CDA), stonden ze binnen de kortste keren landelijk in de schijnwerpers. De boodschap van Urgenda is onveranderd gebleven. "Het is vijf voor twaalf en er zijn ingrijpende, radicale maatregelen nodig om Nederland op termijn duurzamer te maken."