Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Politiek

Een keuze voor de PVV verandert je leven. Voorgoed

PVV Geert Wilders zoekt nieuwe PVV-politici voor de lokale verkiezingen van maart 2018. Zij moeten wel tegen een stootje kunnen. NRC sprak 21 ex-PVV-politici die te maken kregen met bedreiging, sociale uitsluiting of de lange arm van Wilders zelf.

Wim Markusse, ex-Statenlid voor de PVV in Zeeland.
Wim Markusse, ex-Statenlid voor de PVV in Zeeland.

Wim Markusse (66), leraar in het Zeeuwse Sint Maartensdijk, is apetrots. Het is januari 2011 en hij heeft net gehoord dat hij kandidaat-Statenlid is voor de Partij Voor de Vrijheid van Geert Wilders. Markusse wil zich inzetten voor het onderwijs. De PVV heeft hij gekozen om het pro-Israël-standpunt. Dat bepaalt boven alles zijn politieke voorkeur.

Op de dag dat de kandidatenlijst bekendgemaakt is, loopt Markusse zijn tuinpad op. Hij begroet zijn buurman. Die kijkt niet vrolijk. „Zeg Wim”, begint de buurman. „Ben jij een racist?”

Geert Wilders wil zijn partij in maart 2018 in zestig gemeenten laten meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Tot nu toe deed de PVV alleen mee in Den Haag en Almere. In het AD zei Wilders dat het „verplichtingen” schept als je de tweede partij van Nederland bent.

Nu moeten er tientallen nieuwe kandidatenlijsten worden opgesteld. Geïnteresseerden voeren deze maanden sollicitatiegesprekken, volgen klasjes en krijgen voorlichting.

Voor de PVV de politiek ingaan, daar zit „een zeker risico” aan. Dat zei Wilders in april tegen de pers, toen hij in het Brabantse Sint-Willebrord op campagne was om kandidaat-raadsleden te werven. Als PVV’er word je soms met de nek aangekeken, legde hij uit. En: een baan vinden na de PVV is lastig, volgens Wilders.

NRC sprak uitgebreid met 21 mensen die lokaal of regionaal actief zijn geweest voor de PVV. Sommigen meldden zichzelf bij de partij aan, anderen werd gevraagd of politiek niet iets voor hen was. Zij deden het omdat ze vinden dat het gat tussen burgers en politiek te groot is. Omdat ze de VVD te links vinden. Of omdat ze het eens zijn met een bepaald standpunt van de partij, over de islam of de gezondheidszorg. Een aantal zegt dat hun entree in de politiek te maken heeft met het „verfrissende geluid” van Wilders – hij praat niet met meel in de mond.

In mijn klasje zat een jongen die in de media had gezegd dat hij kandidaat was voor de PVV. Die kon gelijk opdonderen.

Via ‘klasjes’ in afgehuurde ruimten rond de Tweede Kamer werden ze klaargestoomd voor de lokale of regionale politiek. Ze deden daar vooral feitelijke kennis op, vertellen de voormalige PVV’ers. Ze moesten de provincievlaggen uit het hoofd leren, kregen huiswerk over de grondwet en quizjes over de provincies en hun hoofdsteden. De cijfers die ze haalden, werden nauwgezet bijgehouden. Het verliep in een gemoedelijke sfeer, vertelt Henk Scherer, oud-Statenlid in Utrecht, maar soms werden de teugels aangetrokken. „In mijn klasje zat een jongen die in de media had gezegd dat hij kandidaat was voor de PVV. Die kon gelijk opdonderen.”

Veel van de oud-PVV-politici vertellen voor het eerst over hun periode bij de partij en hun leven daarna. Ze praten over trots, goede samenwerking en politieke kansen. Maar ook over mislukte sollicitaties, bedreigingen en autoritair leiderschap. In veel van de getuigenissen komen beide uitersten samen. Op één punt zijn bijna alle oud-PVV’ers het eens: een keuze voor deze partij verandert je leven, voorgoed.

Lees ook: Moeten lokale partijen vrezen voor de PVV in de raad?

Speldje van de PVV

Bart Brands (35) is freelance veiligheidskundige. Hij zou het liefst ergens in vaste dienst treden. Maar ja, Brands was vanaf 2009 beleidsmedewerker bij de PVV, later gemeenteraadslid in Den Haag en daarna tot 2014 Statenlid in Zuid-Holland. Hij stapte op na de ‘minder-Marokkanen’-uitspraken van partijleider Wilders. „Dat ging me te ver, zo veroordeel je jezelf en je achterban tot de oppositie.”

Wanneer Brands solliciteert op een functie als beleidsadviseur openbare orde en veiligheid bij een middelgrote gemeente, vormt zijn PVV-verleden een bezwaar. Althans, dat denkt hij. Het wordt hem zelden direct gezegd. „Het moeilijke hierin is: bewijs heb ik niet.” Brands is hoogopgeleid en heeft naar eigen zeggen veel vakkennis. „Toch word ik vaak niet eens uitgenodigd voor een gesprek.”

Voormalige collega’s van andere partijen in de Provinciale Staten, met soortgelijke werkervaring, worden volgens hem wél aangenomen. Inmiddels heeft hij zo vaak tevergeefs gesolliciteerd dat hij de conclusie heeft getrokken dat zijn politieke verleden een mooie functie bij de overheid in de weg staat.

Ook andere oud-PVV’ers weten: een keuze voor de PVV heeft gevolgen voor je positie op de arbeidsmarkt. Mensen met een vaste baan in het bedrijfsleven hebben weinig te vrezen, blijkt uit de gesprekken. „Zolang ik geen speldje van de PVV droeg in de winkel vond mijn baas het prima”, zegt John van Assendelft (63), die drie jaar Statenlid was in Zuid-Holland en werkt in een elektronicawinkel. Maar wie moet solliciteren, of nieuwe opdrachten moet binnenhalen, heeft het lastig. Acht van de 21 oud-PVV’ers maakten dat mee.

Colette Bertram, oud-raadslid in Almere, vertelt dat ze meerdere sollicitatiebrieven verstuurde. Er kwam nooit een reactie. Anderen worden uitgenodigd voor een eerste gesprek, dat in hun ervaring goed gaat, maar horen vervolgens niets meer. Ze denken dat de werkgever pas na zo’n gesprek hun politieke verleden heeft ontdekt.

Wim Markusse is docent op een middelbare school als hij in 2011 wordt geïnstalleerd als Statenlid in Zeeland. Als een paar maanden later zijn contract afloopt, solliciteert hij bij andere scholen. Slechts een enkele keer wordt hij uitgenodigd. ‘U bent degene die we zoeken’, hoort hij vaak tijdens sollicitatiegesprekken. „Maar daarna hoorde ik niks meer. Of ze lieten me weten dat ik niet in het team paste.”

Een enkeling krijgt wel te horen dat het PVV-verleden reden is voor afwijzing. Bart Brands vertelde een keer tijdens een sollicitatiegesprek dat hij bij de PVV zat. Brands: „‘De PVV? Oh, daar gaat mijn opdrachtgever iets van vinden’, werd me gezegd. Ik heb de baan niet gekregen.”

Het was alsof er iets mis met me was. Ik werd met de nek aangekeken.

Antoine Janssen (50) zat voor de PVV in het bestuur van de provincie Limburg. Hij liep opdrachten mis toen hij zichzelf daarna aanbood als projectmanager. „Dan was zo’n opdracht eigenlijk rond, maar werd het nog even voorgelegd aan een commissaris of directeur. En kreeg ik te horen: ‘We gaan het toch niet doen, omdat u een PVV-achtergrond heeft.’”

Arie-Wim Boer (54), ex-Statenlid in Noord-Holland, haalde zijn politieke verleden uiteindelijk maar van zijn CV. Toen werd hij veel vaker uitgenodigd, vertelt Boer. Maar dan kwam tijdens het gesprek zijn PVV-verleden tóch ter sprake en ging het alsnog mis. Voordat hij politiek actief werd, was Boer manager in het bedrijfsleven en bij de overheid. Nu heeft hij zich laten omscholen tot tramcontroleur. „Hartstikke leuk hoor, maar dat is toch wel van een ander niveau.”

Olof Wullink, ex-Statenlid voor voor de PVV in Gelderland. Foto Merlijn Doomernik

Outcast

Golfen, dat doet Olof Wullink (79) al jaren. Hij heeft een nette scheiding in het grijze haar en formuleert keurig. Op de club slaat hij niet alleen een balletje, ook het drankje en het praatje zijn belangrijk. Als zijn clubgenoten in 2011 uit de lokale krant vernemen dat Wullink voor de PVV zal plaatsnemen in de Provinciale Staten, merkt hij dat er iets verandert. Mensen doen ineens kortaf of zeggen niets meer tegen hem. Zijn clubgenoten zetten hem uit het competitieteam. ‘We gaan je niet meer opstellen’, zeggen ze. Wullink vraagt niet door, maar voor zichzelf weet hij: ze willen geen PVV’er in het team. „Het was alsof er iets mis met me was. Ik werd met de nek aangekeken.”

Volgens Wim de Wit, commissievoorzitter bij de Edese Golf Club Papendal en destijds teamgenoot van Wullink, speelde de politieke voorkeur van Wullink geen rol. Hij zegt dat Wullink niet goed genoeg was en zelden kwam trainen. „Zijn handicap was te hoog en zijn commitment te laag.” Wel zegt De Wit dat Wullinks keuze voor de PVV tot scheve gezichten leidde. „Ik merkte dat onderhuids in het team wel leefde: wat een opportunist, dat zal wel om het geld gaan.”

Als PVV-politicus moet je accepteren dat je een stempel hebt, vertelt een groot aantal oud-PVV’ers. Buren, vrienden, familie – iedereen vindt er iets van. Uitnodigingen voor feestjes die uitblijven, een schoonvader die het contact verbreekt, kennissen die niets meer van zich laten horen. „Je voelt je echt een outcast”, zegt een oud-PVV’er die niet met naam genoemd wil worden. Olof Wullink: „Als je een grote persoonlijke drive hebt, kun je het aan. Maar je moet sterk in je schoenen staan, want de PVV is een hele moeilijke partij.”

Verschillende oud-PVV’ers vertellen dat ze zijn bedreigd, vooral via internet. Het voormalige Gelderse Statenlid Marc van Kampen wordt tijdens het uitdelen van PVV-folders in Hilversum bekogeld met eieren. Het huis van Jelle Hiemstra, ex-Statenlid uit Friesland, is beklad en hijzelf bedreigd. Aan zijn deur staan, in 2011, mannen met bivakmutsen op het hoofd en ploertendoders in de hand. Ze slaan hem in elkaar, vertelt Hiemstra. „Het was een politieke aanslag.” Het Openbaar Ministerie heeft de zaak onderzocht en sluit een politiek motief niet uit. Er is nooit iemand opgepakt.

Ook rond de Provinciale Statenverkiezingen van 2015 kwamen uit het hele land berichten dat PVV’ers werden bedreigd. De politie zei extra waakzaam te zijn nadat huizen van PVV’ers waren beklad. Maar dit verhaal heeft ook een andere kant. Van de 21 PVV’ers zegt de helft nauwelijks last te hebben gehad van negatieve reacties. Dat zijn mensen met vrienden die hun schouders ophalen, of het juist een moedige stap vinden.

De leden van het koor waarin Jitske Eizema uit Friesland zong, zeiden allemaal op haar te gaan stemmen. De Marokkaanse zwager van Statenlid Ruud Muste uit Zeeland stak zijn duim op en vond het een prima keuze. „Als je jezelf normaal blijft gedragen, loopt het wel los”, zegt een oud-PVV’er.

Olof Wullink golft nog steeds. Na onenigheid met de fractievoorzitter heeft hij de PVV-fractie eind 2011 verlaten. Hij is nu actief voor Forum voor Democratie, als scout in de regio. De reacties op zijn PVV-verleden zijn verstomd.

Ook bij anderen verdwijnen de negatieve effecten nadat ze de PVV de rug hebben toegekeerd. Heel langzaam. Drie tot vier jaar na hun vertrek bij de PVV merken de meesten er niets meer van. Arie-Wim Boer, ex-Statenlid in Noord-Holland, was een van de weinigen wie ook zijn vertrek werd kwalijk genomen. „Ik ben online bedreigd toen bekend werd dat ik voor de PVV actief werd. Maar toen ik de PVV verliet, kwamen er ook bedreigingen binnen. Ik heb me de woede van beide kampen op de hals gehaald, zeg maar.”

Lees ook: De PVV is best sociaal, maar wel selectief

Wilde zwijnen

Het is eind 2010 als Jan Kerkhoff (77), gepensioneerd communicatie- en marketingadviseur, zichzelf verrast. Hij wordt politicus, voor de PVV. Zijn zoon heeft een handicap en Kerkhoff wil zijn beklag doen bij de politiek over de situatie van gehandicapten in Nederland. Hij zoekt contact met de SP en de PVV omdat „alleen deze partijen zich zorgen lijken te maken over de gezondheidszorg”. Met Fleur Agema, Tweede Kamerlid en zorgwoordvoerder, is er meteen een klik. Zij werpt een balletje op: zou Kerkhoff niet willen proberen om voor de PVV de provinciale politiek in te gaan? Na een paar gesprekken met de Brabantse fractie zegt Kerkhoff toe. „Ik dacht: mijn God, de PVV. Waar begin ik eigenlijk aan?”

Bij de Statenverkiezingen in 2011 haalt de PVV acht zetels in Noord-Brabant. Als de nummer 8 op de lijst zit Kerkhoff erbij. Hij raakt bevriend met Ronald Dol, fractievoorzitter en eigenaar van bowlingcentrum De Dolfijn in Tilburg. Dol, inmiddels overleden, heeft dan al beenmergkanker en moet soms noodgedwongen zijn taken neerleggen. Het maakt de Brabantse PVV lange tijd tot een hechte club.

Wij wilden de basis leggen voor een stevige partij, maar dat zat er niet in. Het moest een one-man-Wilders-show blijven.

Het aanvankelijke ongemak valt snel van Kerkhoff af. „Toen we aan de slag gingen, bleek dat wij een club hadden met rustige en heel geschikte mensen”, vertelt hij. Kerkhoff geniet van zijn werk en bevraagt het provinciebestuur over de opslag van kernafval, wilde zwijnen, jeugdzorg en de grondwaterheffing. De PVV krijgt voor elkaar dat er een openbaar subsidie- en declaratieregister komt in Brabant. „Daar was ik trots op.”

De fractieleden willen meer. Bij de voorbereidingen van de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 maken Kerkhoff en Dol zich hard voor PVV-deelname in Brabantse gemeenteraden. In Valkenswaard, waar Kerkhoff woont, scoort de PVV altijd goed bij landelijke verkiezingen. Ze denken de partij groot te kunnen maken. Meer provinciale fracties dringen in die tijd bij Wilders aan op uitbreiding, vertellen diverse bronnen.

Het is ook het moment dat Kerkhoff kennismaakt met de grenzen van de PVV.

„Toen wij met ons voorstel in Den Haag kwamen, was Wilders heel radicaal. ‘Dat gaan we niet doen’, zei hij. Wij wilden de basis leggen voor een stevige partij, maar dat zat er niet in. Het moest een one-man-Wilders-show blijven. Heel teleurstellend.”

Nu, vier jaar later, gaat de uitbreiding er toch komen. Maar niet in Valkenswaard. Wilders heeft zijn oog laten vallen op zestig andere gemeenten, waar de PVV ook altijd goed scoort én denkt voldoende raadsleden te kunnen vinden. De lokale fracties krijgen de vrijheid eigen beleid te voeren, zegt Wilders. Uit de verhalen van de 21 voormalige PVV’ers blijkt wat dat betekent: zolang een PVV-fractie geen problemen veroorzaakt of niet de ambitie toont de partij uit te bouwen, is het goed. Loopt het anders, dan grijpt Wilders in.

Henk Scherer (69), ex-Statenlid uit Utrecht: „Wilders is bang controle te verliezen. In de regio merk je daar lang niet altijd iets van, maar bij bijeenkomsten met Tweede Kamerleden paste ik wel op met wat ik zei. Je moet niet van partijlijnen afwijken. Ik merkte gewoon dat kritsiche PVV’ers niet meer werden gewaardeerd en de partij uitgewerkt werden.”

Jelle Hiemstra noemt in 2011 als PVV-Statenlid het theaterfestival Oerol „het kloppend hart” van het „cultuurtoerisme” op Terschelling. Al snel ging de telefoon. Fleur Agema aan de lijn. De nummer twee van de partij vertelt Hiemstra dat hij in strijd met de partijlijn handelt. De PVV steunt geen linkse cultuurhobby’s, zegt ze tegen Hiemstra. „Dat ik andere argumenten had, deed niet ter zake.”

Jitske Eizema, ex-Statenlid voor de PVV in Friesland. Foto Merlijn Doomernik

Ontbijt met ruziemakers

Zijn er brandjes in regionale fracties, dan komt een Tweede Kamerlid blussen. Bij een conflict tussen het Friese Statenlid Jitske Eizema en fractieleider Max Aardema is dat Tweede Kamerlid Harm Beertema, namens de landelijke fractie ‘liaison’ voor Friesland. Zo heeft ieder Tweede Kamerlid een regio onder zijn hoede.

De hulp van Beertema – hij ontbijt met de ruziemakers – helpt niet. In de zomer van 2015 wordt Eizema uit de Friese PVV-fractie gezet na een bittere strijd – onder meer uitgevochten via lokale pers.

In 2011 moet Jelle Hiemstra tweeënhalf uur rijden voor een bijeenkomst met alle provinciale fractievoorzitters bij Geert Wilders in Den Haag. Al na tien minuten stapt Wilders op, vertelt Hiemstra. „Toen heb ik gezegd: zo gaan wij in Friesland niet met elkaar om.” Dat wordt niet op prijs gesteld door Wilders. Die zegt dat hij niet van plan is anders te gaan werken. Ook Fleur Agema spreekt Hiemstra aan op zijn gedrag.

Maar soms doet Wilders zijn uiterste beste om een Statenlid toch binnenboord te houden. Als Olof Wullink vanwege een conflict met zijn fractievoorzitter van plan is om op te stappen, gaat de telefoon. Het is Geert Wilders, die hem uitnodigt om voor een gesprek naar Den Haag te komen. Daar probeert de PVV-leider Wullink over te halen om niet uit de partij te stappen, zo vertelt het voormalig Statenlid. „Geert Wilders deed op een beminnelijke manier zijn best om de schade beperkt te houden. Hij zei dat de PVV een jonge partij was, waar wel eens dingen mis gaan.” Louis Bontes, destijds Tweede Kamerlid, wordt ingeschakeld om te bemiddelen. Het conflict blijft, en eind 2011 stapt Wullink alsnog uit de PVV.

Jan Kerkhoff heeft na zijn mislukte lobby voor PVV-deelname aan de Brabantse raadsverkiezingen steeds minder plezier in zijn Statenwerk. „De PVV werd ook steeds extremer.” De ‘minder-Marokkanen’-affaire doet Kerkhoff al twijfelen. Maar de vrijage met de FPÖ in Oostenrijk en de AfD in Duitsland gaat hem te ver. „Daar zitten neonazi’s tussen! Ik ben oud genoeg om een staartje van de Tweede Wereldoorlog te hebben meegemaakt.” Hij doet intern zijn beklag, maar er verandert niets. „Toen ben ik eruit gestapt.”

Het is volgens Kerkhoff „tekenend” dat de PVV daarna meteen afstand van hem nam. In lokale media zei de nieuwe fractieleider in Brabant, Alexander van Hattem, dat Kerkhoff waarschijnlijk weg wilde omdat hij een lage plaats op de lijst voor de volgende verkiezingen zou krijgen. „Dat klopt niet”, zegt Kerkhoff, „Ik wilde al langer weg.” Dat hij lager op de lijst zou staan zag hij wel aankomen. „Het zou goed kunnen dat dit te maken had met mijn kritische houding.” Hij ging kort na zijn afscheid aan de slag bij 50Plus.

Opvallend: de kritiek van de ex-PVV’ers richt zich vooral op hun partijgenoten. Met politici van andere partijen kunnen vrijwel alle voormalige PVV-politici het uitstekend vinden. Marc van Kampen, ex-Statenlid in Gelderland: „Ik stond na afloop vaak een praatje te houden met GroenLinksers. Dat was geen probleem.”

Tomatenposter

Wat blijft na een periode als PVV-politicus is de verbazing. De ex-PVV’ers stellen veel hypothetische vragen tijdens de gesprekken. Waarom hoor je nooit over GroenLinks-politici die geen baan meer kunnen krijgen? Waarom kan een SP-politicus gewoon een tomatenposter voor het raam hangen? Hoe kan het dat VVD’ers wél het gevoel hebben dat ze invloed hebben op de partijkoers? En, steeds weer: hoe kan het dat zóveel mensen PVV stemmen, maar dat de partij nog altijd niet maatschappelijk is geaccepteerd?

De PVV’ers hopen dat de stap naar de zestig gemeenteraden hun partij eindelijk doorsnee maakt. Wat zo voelt het voor velen nog altijd: als hún partij, óók voor de mensen die er ontevreden of met ruzie zijn vertrokken. Jitske Eizema: „De PVV is nog altijd mijn partij. De ideeën zijn goed, de structuur is zwak. Ik hoop dat de raadsverkiezingen daar verandering in brengen.”

Pieter Buisman was maar kort Statenlid, in Friesland. Na de ‘minder-Marokkanen’-uitspraak van Wilders vertrok hij. Hij kon het niet meer voor zichzelf verantwoorden. „Toch vind ik het wel eens jammer dat ik ben gestopt.” Spijt heeft hij zeker niet. „Ik ben wel Statenlid geweest. Dat pakken ze me nooit meer af.”

Wim Markusse uit Zeeland stemt nog altijd op de PVV. Hij is met pensioen. Zijn buurman, die wilde weten of hij een racist was, heeft hij nooit uitgelegd waarom hij actief werd voor de PVV. Ze hebben er nooit over gepraat. Toch zou dat goed zijn, zegt Markusse. „Het is goed om een nieuwe PVV-politicus te vragen waaróm hij die keuze maakt. Dat doet bijna nooit iemand, maar het is de enige juiste vraag.”

De PVV reageerde niet op herhaalde verzoeken om een reactie op dit artikel.