Milieudefensie: Buitenlandse multinationals claimen massaal vanuit Nederlandse brievenbusfirma's

Dat blijkt uit een rapport van Milieudefensie, de onderzoeksbureaus TNI en Somo en de niet-gouvernementele organisatie Both Ends. Volgens Milieudefensie is Nederland een 'claimgigant': na de Verenigde Staten werden in de laatste dertig jaar vanuit Nederland de meeste claims naar andere landen gestuurd. Die claims waren voor 84 procent afkomstig van buitenlandse multinationals. Wereldwijd werd de afgelopen 50 jaar voor minstens 570 miljard dollar bij andere landen geclaimd. 

De grensoverschrijdende claims worden mogelijk gemaakt door de handelsverdragen die landen met elkaar sluiten. Zij doen dat om de onderlinge handel soepeler te laten verlopen. Het probleem, zegt Milieudefensie, is dat er bij het sluiten van zo'n handelsverdrag vaak ook een arbitragesysteem wordt opgetuigd. Dankzij dit systeem, dat ISDS heet, kan een bedrijf uit het ene land dat meedoet aan het verdrag - in dit geval Nederland - het andere betrokken land aanklagen als de overheid er daar voor kiest om nationale wetgeving aan te passen waardoor het bedrijf schade lijdt. Besluit een land als Canada om boren naar schaliegas te verbieden, dan kan een oliebedrijf dat plannen had om daar naar schaliegas te boren besluiten om Canada aan te klagen.

Wordt het klagende bedrijf in het gelijk gesteld, dan moet het de geplande wetswijziging terugdraaien. Doet een land dat niet, dan moet het een schadevergoeding  betalen. Die 'boete' kan in de miljarden lopen. Cijfers van de Wereldbank laten zien dat van alle 817 ISDS-zaken die wereldwijd bekend zijn het klagende bedrijf in 26,9 procent van de gevallen in het gelijk is gesteld. De staten wonnen 36,6 procent van de ISDS-zaken. In 23,5 procent van de gevallen schikten staat en bedrijf.

Volgens Freek Bersch, campagneleider bij Milieudefensie en een van de auteurs van het rapport, is het niet toevallig dat buitenlandse bedrijven zo vaak vanuit brievenbusfirma's in Nederland claimen. 'Nederland is een belastingparadijs, dus veel bedrijven zijn hier al gevestigd. Daarnaast heeft Nederland bijna 90 verdragen met andere landen. Daarmee staat het wereldwijd op de zesde plaats.'

Bersch noemt ISDS 'een machtsmiddel van multinationals'. 'Overheden worden kopschuw. Zelfs als bedrijven geen claims indienen, houden overheden er rekening mee bij het opstellen van wetgeving. De claim kan altijd nog komen.' Het wordt daarom tijd voor handelsverdragen zonder ISDS, vindt Milieudefensie. Zet Nederland zich daar niet voor in, dan zal het milieu eronder lijden, zegt Bersch.

ISDS heeft inderdaad zwakke plekken, zegt Marielle Koppenol, hoogleraar internationaal commercieel recht aan de Universiteit van Leiden. 'Maar hoe moet je als bedrijf anders een geschil met een land oplossen? Zonder goed arbitragesysteem word je in het buitenland gepiepeld.' Is er geen vorm van arbitrage als ISDS, dan moet een buitenlands bedrijf aankloppen bij de rechtbank van het land waarmee het in conflict is. Koppenol: 'En je weet niet of zo'n nationale rechtbank altijd onpartijdig handelt.'

Volgens Koppenol zijn er nu geen zinnige alternatieve arbritagesystemen voor ISDS. 'Dat zegt ook wel iets over de waarde van ISDS. De wereld is niet zo zwartwit als Milieudefensie 'm schetst.'