Direct naar artikelinhoud

Een bijstandsuitkering voor altijd

Als tegenprestatie voor hun bijstandsuitkering moeten deze Rotterdammers linnengoed vouwen.Beeld arie kievit

Gemeenten laten zeker de helft van de bijstandsgerechtigden aan hun lot over. Ondanks de wettelijke verplichting hoeven deze mensen niet te solliciteren. Ze zijn opgegeven.

“Er voltrekt zich een stille revolutie”, concludeert Monique Kremer, hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam. Samen met het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken deed ze uitgebreid onderzoek naar mensen die langdurig in de bijstand zitten. Wat blijkt? Zeker de helft van de bijstandsgerechtigden is opgegeven voor betaalde arbeid. Zij hoeven niet meer te solliciteren, zij krijgen geen hulp naar werk.

“Voor hen is de bijstand veranderd van een tijdelijk vangnet in een blijvende voorziening”, zegt Kremer. Dat is opvallend aangezien het vorige kabinet de regels rondom de bijstand flink heeft aangescherpt. Iedereen moet tegenwoordig begeleid worden richting een baan. Mensen die niet actief naar werk zoeken, kunnen sindsdien worden gekort op hun uitkering. Ook mogen gemeenten aan hen een tegenprestatie vragen. Deze regels worden dus niet voor alle bijstandsgerechtigden gehandhaafd, blijkt nu.

De kansarme bijstandsgerechtigden worden geparkeerd

Werkwijze

De onderzoekers keken naar de werkwijze in de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Tilburg en Leeuwarden. Deze vijf steden maken allen onderscheid tussen bijstandsgerechtigden die wel en niet kansrijk zijn. Vanwege bezuinigingen hebben ze hun cliëntenbestand in tweeën geknipt. Met het budget dat ze hebben, helpen ze de kansrijken.

“De kansarme bijstandsgerechtigden worden geparkeerd”, aldus Kremer. Dit betreft ongeveer de helft van het bestand. De onderzoekers leggen uit dat bij aanmelding voor een bijstandsuitkering de gemeenten direct de mensen indelen op hun baankansen. Daarbij kijken ze naar leeftijd, opleiding, werkervaring, taal-kennis, gezondheid en sociale omstandigheden. Als de gemeente denkt dat het langer dan twee jaar duurt om iemand aan een baan te helpen, dan is hij of zij te duur voor een traject richting werk.

Tegenprestatie

Maar wat dan te doen met de tegenprestatie die is opgenomen in de Participatiewet? Die verplicht dat iedereen een maatschappelijk nuttige activiteit moet doen om zijn uitkering te behouden. Daar gaan de vijf gemeenten bij deze groep soepel mee om. Ze vinden het bij de kansarme bijstandscliënten al goed als ze werken aan hun gezondheid of aan het wegwerken van hun schulden. Daartoe worden ze uitgenodigd om mee te doen aan koffiedrinken, sporten, computerlessen of tuinieren.

De ene gemeente kiest er daarbij wel voor om enige druk uit te oefenen, de ander doet het meer vrijblijvend. Zo roept de Rotterdamse Taskforce Tegenprestatie alle bijstandsgerechtigden op voor een gesprek waarbij de vraag ‘Wat kan je doen?’ centraal staat. Terwijl in Amsterdam de vraag eerder is: ‘Hoe gaat het met u?’ In Utrecht en Tilburg worden activiteiten aangeboden, maar de mensen mogen helemaal zelf weten of ze komen of niet.

Niet het doel

In alle gemeenten is voor de kansarme groep terugkeer naar de werkvloer niet het doel. Ze hopen vooral de mensen wat zelfstandiger te maken of wat gelukkiger. In Rotterdam vallen de kansarme bijstandsgerechtigden dan ook niet onder de ambtenaren van de afdeling werk & inkomen maar zijn ze ingedeeld bij de afdeling maatschappelijke ontwikkeling.

De hoogleraar stelt dat persoonlijke aandacht wel echt helpt. “Uit literatuur blijkt dat een motiverend gesprek of intensieve begeleiding het beste uitpakt voor gemeenten die hun inwoners weer de arbeidsmarkt op willen krijgen. Wij zagen nu dat de professionals veelal maar één keer een goed gesprek met ze voeren. Dat is eigenlijk te weinig.”

De gemeenten willen er niets over horen dat ze deze groep weinig bieden

Actief

Gemeenten kunnen de mensen dan niet goed blijven volgen als ze eenmaal geactiveerd zijn. Dat is wel belangrijk, benadrukt Kremer, want zo hou je deze mensen actief.

Doordat de gemeenten de kansarme groep wel activiteiten aanbieden, vinden ze zelf dat ze deze bijstandsgerechtigden wel helpen, laten de onderzoekers weten. De gemeenten willen er niets over horen dat ze deze groep weinig bieden, aan hun lot overlaten of opgeven.

Lees ook: Wel of niet gekort worden op je uitkering is een kwestie van willekeur (september 2017)