Maandag 8 januari rond de klok van 15.00 uur schokt de grond hevig in de provincie. Direct weten veel Groningers: dit is een zware beving. En ze krijgen gelijk, want met een magnitude van 3.4 is de aardbeving de zwaarste die de provincie in vijf jaar te verduren heeft gekregen.
Al snel komen veel schademeldingen uit Zeerijp, waar het epicentrum van de aardbeving lag, maar ook uit omliggende dorpen en de stad Groningen, die op zo'n twintig kilometer afstand ligt. Zelfs dagen na de beving staat de telefoon bij schademeldpunt Centrum Veilig Wonen nog roodgloeiend. De laatste tussenstand: meer dan tweeduizend beschadigingen, zoals scheuren in de muren, worden genoteerd.
Een pijnpunt voor de inwoners is het ontbreken van een schadeprotocol, dat geldt als handboek voor hoe de schademeldingen worden afgehandeld. Sinds april 2017, het moment waarop de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) op afstand staat van dit proces, ligt het afhandelen van de schades stil.
De Groningers, die met verloop van tijd bijgestaan worden door steeds meer milieuorganisaties en diverse politici, roepen om een forse maatregel. Ze eisen het stopzetten van de gaswinning. Kan dit?
Wat speelt rond de gaswinning in Groningen?
- Met een grootte van 900 vierkante kilometer beslaat het Groningse gasveld ongeveer een derde van de provincie Groningen.
- Sinds de jaren zestig wordt door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) gas uit de grond gehaald in de provincie.
- Door het weghalen van het gas uit de bodem, wordt de zandsteenlaag in elkaar gedrukt, met als gevolg een bodemdaling aan de oppervlakte. Als de daling schoksgewijs gebeurt, spreken we van een aardbeving.
- Ondanks het herhaaldelijk terugschroeven van de aardgaswinning blijft de Groningse grond beven. Er zijn sinds de jaren negentig meer dan duizend aardbevingen in het noorden geweest.
- Deze aardbevingen zorgen in veel gevallen voor schade aan de huizen.
Druk op de knop
Geheel technisch gesproken, kan de productie van gas per direct met een druk op de knop(pen) worden stilgelegd. "Het dilemma voor de politiek is alleen dat Nederland nog een te grote afhankelijkheid heeft van de gaswinning", aldus Hein Dek, woordvoerder van de NAM.
Feit is dat de Nederlandse gasfornuizen niet werken op 'buitenlands gas' dat uit andere landen geïmporteerd kan worden. Om het wél werkend te krijgen, moet er stikstof aan dit importgas worden toegevoegd. Dit betekent praktisch gezien de bouw van talloze stikstofcentrales, wat niet over een nacht ijs gaat.
Alternatieve energiesoorten
Dan zijn er ook nog alternatieve energiesoorten, zoals bijvoorbeeld geothermie (aardwarmte). De NAM zit naar eigen zeggen ook volop in de transitie naar andere en duurzamere energiebronnen, een wens die ook sterk naar voren komt in het regeerakkoord.
De regering wil Nederland op een aantal manieren van de gaskraan krijgen. Zo zullen woningen en andere gebouwen "in de regel niet meer op gas verwarmd worden". Daarna worden bestaande panden stapsgewijs energie-efficiënt gemaakt. "Hiermee wordt een eerste stap gezet op weg naar een verduurzaming van 200.000 huizen per jaar." Dit tempo is nodig om in 2050 de gehele woningvoorraad van zes miljoen te verduurzamen.
"We weten zelf ook dat de gaswinning in Nederland uiteindelijk eindig is", zegt Dek van de NAM hierover. "Hoe snel we helemaal overstappen, is echter afhankelijk van een hoop factoren, waaronder de keuzes van het kabinet".
Praktisch gezegd: als de centrale controlekamer van de NAM nu te horen krijgt dat Groningen niet langer gasproducent moet zijn, krijgt een groot deel van de Nederlandse huishoudens het moeilijk.
Nederland is nog te afhankelijk van Gronings gas
Export
Niet alleen onze huishoudens, maar ook Frankrijk, België en Duitsland zijn "fysiek afhankelijk van het gas uit Nederland en hebben op korte termijn hiervoor geen alternatief", zo schrijft minister van Economische Zaken Eric Wiebes vorige maand aan de Tweede Kamer.
De contracten met deze landen lopen nog tot 2030, al wordt het gebruik van het Groningse gas over drie jaar wel afgebouwd. Deze landen treffen nu al de noodzakelijke voorbereidingen, aldus Wiebes.
Aardbevingen
In het scenario dat we geen exportverplichtingen hebben en onze huishoudens kunnen draaien op buitenlands gas of een alternatieve energiebron, zorgt het beëindigen van de gaswinning dan wel voor een directe halt in de aardbevingen?
Volgens Läslo Evers, seismoloog bij het KNMI, is dat niet het geval. "De eerste aardbeving in het Groningenveld was pas zo'n dertig jaar na de start van de gaswinning. De bevingen beginnen niet zomaar, en ze stoppen dus ook niet plots", aldus Evers. "De spanning in de bodem heeft zich jarenlang opgebouwd. Het kan dus ook nog jaren duren voordat de bevingen stoppen."
De spanning in de bodem is volgens Evers ook een verklaring voor de forse aardbeving van maandag in Zeerijp. "We zien sinds 2013 door de afname van de gaswinning ook een afname van het aantal zware bevingen, maar zelfs een opwarmend klimaat kan nog altijd een Elfstedentocht hebben. Daarmee bedoel ik: extremen kunnen optreden."
En nu?
Voor Wiebes heeft schadeherstel, naast het terugschroeven van de gaswinning, op dit moment topprioriteit. "Daar willen we heel veel haast mee maken", zei de bewindsman eerder deze week. Hij wil wel eerst naar de wensen van alle betrokken partijen kijken. "Zonder draagvlak komen we hier niet uit."
Over twee weken adviseert de toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) hoeveel de gaswinning volgens hen omlaag moet. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de zogeheten leveringszekerheid van het gas, maar zal het SodM zich enkel baseren op de veiligheid van de Groningers. "Een flinke productievermindering is noodzakelijk", aldus de toezichthouder, die een tipje van de sluier oplicht.
Het is aan de minister om hier een definitief oordeel over te geven.