Oorlog kan gunstig uitpakken voor de wildstand. Als mensen de wapens tegen elkaar opnemen, worden dieren soms met rust gelaten. Toch hebben dierenpopulaties over het algemeen meer te lijden van gewapende conflicten dan dat ze ervan profiteren. Dit concluderen Amerikaanse onderzoekers die een grote hoeveelheid gegevens hebben geanalyseerd over zoogdierpopulaties in Afrikaanse wildparken.

Uit eerder onderzoek blijkt dat (burger)oorlog zowel positieve als negatieve effecten kan hebben op het dierenleven. Conflicten kunnen de druk op populaties verminderen doordat jagers en stropers natuurgebieden noodgedwongen mijden en doordat industriële en andere economische activiteiten (landbouw) stil komen te liggen. Daar staat tegenover dat guerrillastrijders en militairen op dieren kunnen gaan jagen voor hun vlees en de handel in ivoor en andere dierlijke producten kunnen gebruiken om hun militaire activiteiten te financieren.

Wetenschappers van de universiteiten Princeton en Yale bestudeerden data over grote planteneters, zoals olifanten, nijlpaarden, neushoorns en antilopen. Ze combineerden statistieken over de wildstand met informatie over grote en kleine gewapende conflicten. Het gaat om gegevens van de Verenigde Naties en natuurorganisaties die zijn vastgelegd tussen 1946 en 2010. In die periode kreeg de fauna van ruim 70 procent van de Afrikaanse parken te maken met enige vorm van oorlog.

In tijdschrift Nature komen de onderzoekers tot de slotsom dat de negatieve effecten voor de onderzochte 250 wildpopulaties zwaarder wegen dan de positieve. Populaties die in vredestijd stabiel waren, krompen in tijden van oorlog, ook als het ging om conflicten met een laag geweldsniveau. In oorlogstijd vinden meer dieren de dood dan dat er soortgenoten worden geboren. Dat effect wordt sterker naarmate de conflicten heviger zijn.

Toch zien ze een lichtpuntje: het gebeurde zelden dat populaties geheel werden weggevaagd als gevolg van strijdgewoel. Dat betekent dat herstel mogelijk is. Om dat te bevorderen pleiten de wetenschappers er voor dat natuurorganisaties snel in actie komen als de wapens eenmaal zwijgen.

Bram Büscher, hoogleraar sociologie van ontwikkeling en verandering aan de Wageningen Universiteit, reageert kritisch op de oproep tot snelle interventies voor het herstel van dierenpopulaties. Snel ingrijpen pakt volgens hem niet altijd positief uit en kan zelfs averechts werken. Dat kan gebeuren als mensen die rond wildparken wonen het idee krijgen dat er meer aandacht is voor de dieren dan voor hen. 'Uit onderzoek blijkt dat dit gevoel de legitimatie van een natuurpark kan ondermijnen, waardoor bewoners zich minder gelegen laten liggen aan behoud van de fauna.'

Blij is Büscher met de vaststelling van de Amerikanen dat bevolkingsgroei niet ten koste hoeft te gaan van de dierenwereld. 'Dat wildpopulaties altijd lijden onder bevolkingstoename is een oud idee dat stug blijft hangen. Ik ben blij dat ook uit de analyse van deze data naar voren komt dat een toenemende hoeveelheid mensen in een gebied geen negatief effect hoeft te hebben op de omvang van de wildpopulatie en dat er zelfs een positief effect kan zijn.'

De algehele tendens blijft overigens dat de wildstand in Afrika achteruit gaat. Dat is niet alleen een gevolg van jacht en stroperij, maar ook van druk op het landgebruik. Büscher: 'Het was een schok voor biologen om te ontdekken dat dat ook de populaties giraffen en jachtluipaarden, dieren die in principe niet worden gestroopt, de afgelopen decennia met 40 procent zijn afgenomen. Dat heeft te maken met de snelle economische ontwikkeling van het continent.'

'In oorlog wordt vaak geen rekening gehouden met dieren'
In een opvang in het westen van Turkije worden negen uitgemergelde leeuwen, tijders, zwarte beren en hyena's uit de verwoeste Magic World-dierentuin van Aleppo opgevangen. De reddingmissie werd opgezet door de internationale hulporganisatie Four Paws (Vier Voeters). Bekijk het beeldverhaal hier.