In Hongarije brengen kritische journalisten zelf hun krantjes rond

Zodra János L. László een krantje in de bus duwt, begint achter ieder hek in het Hongaarse dorpje Erdökertes een hond te blaffen. De brievenbussen hangen gelukkig pal langs de straat, maar desondanks doen sommige viervoeters een woedende uitval naar zijn hand. Laszlo zet zijn ledematen op het spel voor de goede zaak. Samen met oud-journalist György Szarvas en de dochter van een vriendin verdeelt hij 'Print het zelf', een wekelijkse samenvatting van nieuws uit Hongaarse oppositiemedia.

De inwoners van Erdökertes komen normaal gesproken nauwelijks in aanraking met oppositiegeluiden door de enorme verschraling van het Hongaarse medialandschap. Dat wordt gedomineerd door aan de regering gelieerde media. Bij de staatstelevisie en -radio heerst strenge interne censuur en veel oorspronkelijk onafhankelijke media, waaronder de belangrijkste economische kranten, de commerciële zender TV2 en alle regionale dagbladen, zijn opgekocht door zakenlieden die goede banden onderhouden met premier Orbán.

Ommezwaai

De populaire nieuwswebsite Origo veranderde zo binnen luttele weken in een website die uitsluitend de regeringsvisie vertegenwoordigt. De grootste oppositiekrant Népszabadság werd simpelweg gesloten toen Lörincz Mészáros, goede vriend van Orbán, de uitgeverij van het blad had opgekocht. Gelijktijdig met Népszabadság werd Mészáros eigenaar van de regionale dagbladen, een belangrijke nieuwsbron in de provinciesteden. Ze werden letterlijk gelijkgeschakeld: kritische lokale journalisten werden ontslagen en de inhoud komt tegenwoordig van één centrale redactie.

Atlatszo, een website gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, berekende onlangs dat regeringsgezinde media dagelijks 59 procent van de bevolking bereiken, terwijl slechts 21 procent van de Hongaren oppositiemedia onder ogen krijgen.

'Print het zelf' is een poging om deze verschraling het hoofd te bieden. László nam afgelopen augustus het initiatief tot het weekblaadje dat mensen van het internet kunnen downloaden om het in eigen omgeving te verspreiden. Er zijn inmiddels vijftig provinciaal georganiseerde verspreidingsgroepen, maar ook veel mensen die wekelijks een paar exemplaren printen. "Twee lezers hebben speciaal daarom een printer gekocht", vertelt László. Hij schat de wekelijkse oplage op tussen de 5000 en 10.000 exemplaren.

De opening van dit nummer: 'Een kwart van het land bedreigd door armoede'. Verderop een bericht dat premier Viktor Orbán de populairste, en in het nieuws behoorlijk kritische, Hongaarse tv-zender RTL met Russisch geld had willen kopen. Het krantje is niet meer dan een dubbelgevouwen blad papier dat herinneringen oproept aan de samizdat, verboden literatuur die in de communistische tijd illegaal werd gedrukt en verspreid.

Niet dat de inhoud van 'Print het zelf' verboden is. Hongarije heeft persvrijheid, in die zin dat oppositiemedia kunnen schrijven wat ze willen. En dat gebeurt ook, vooral op het internet. Daar stellen onderzoeksjournalisten en commentatoren zaken als corruptie, slechte gezondheidszorg en armoede regelmatig aan de kaak. Alleen: die informatie dringt nauwelijks door tot het platteland.

Bubbel

Dorpelingen leven in een nieuwsbubbel van regeringsgezinde media die vooral berichten hoe goed het met het land gaat en hoe gevaarlijk vluchtelingen zijn. Dat is niet omdat ze daarvoor kiezen, maar bij gebrek aan vrije mediakeuze. Kranten zijn in de meeste dorpswinkels niet te koop. De vergrijsde plattelandsbevolking kijkt vooral kabel-tv en veel lokale providers weigeren kritische zenders in hun pakket op te nemen. RTL is de enige uitzondering. Pogingen om die razendpopulaire zender te weren leidden tot te veel klachten.

Het internetgebruik is beperkt; mensen zitten vooral op Facebook, waar het volgen en delen van kritische pagina's niet zonder risico is. Er zijn al ambtenaren ontslagen omdat ze iets hadden geliked wat hun chef niet aanstond. In een dorp, waar de burgemeester over de verdeling van baantjes in de publieke werkverschaffing gaat, en waar je voor een uitkering zo'n baan nodig hebt, is het riskant om de autoriteiten tegen je in het harnas te jagen. Sociale controle, online of offline, is ook een probleem, erkent László: "In een dorp weet iedereen al snel wie zo'n blad verspreidt. Dat schrikt zeker af."

In 2010 leidde de Hongaarse mediawet internationaal tot veel commotie. Die wet maakte het mogelijk om kranten een maximale boete van zo'n 83.000 euro op te leggen, bijvoorbeeld als ze zich niet houden aan de verplichting om 'gebalanceerd nieuws' over Hongarije te brengen of iets schrijven dat haat opwekt tegen minderheden of tegen de Hongaarse meerderheid.

TV-stations riskeren boetes van 165.000 tot 650.000 euro en kunnen theoretisch zelfs hun licentie kwijtraken.

Ook journalisten lopen persoonlijk risico's op hoge boetes. Zo eiste het staatspersbureau MTI ooit een schadevergoeding van dik 30.000 euro van een journalist die het persbureau ervan beschuldigde te liegen.

Dat alleen al de dreiging van zulke straffen zijn effect heeft, is onmiskenbaar. Bij een recente enquête onder journalisten gaf 33 procent toe, vorig jaar een verhaal niet gepubliceerd te hebben vanwege mogelijke negatieve gevolgen; 28 procent zei af en toe zelfcensuur toe te passen.

Lees meer over Hongarije: 

Voor veel Hongaren zijn rust en stabiliteit belangrijker dan vrijheid. Geen wonder dat een politicus als Victor Orbán er goed gedijt, schrijft Jonathan Holslag

De Nederlandse diplomaat Scheltema nam geen blad voor de mond. Het is niet alledaags dat een ambassadeur de leidende politici van een Europees land verwijt op dezelfde manier vijandbeelden te creëren als religieuze extremisten dat doen.