Filosoof Ger Groot zegt: 'Een van de uitgangspunten van de Europese moderniteit is dat mensen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen daden en niet voor de daden van anderen.' Hij trekt een humanistische conclusie: schuld is niet overdraagbaar, zeker niet door de tijd heen, dus ook niet van ouders op kinderen.

De tweede is 'Geschiedenis bekijken door moderne bril is waanzin' van de moedig weldenkende historicus Piet Emmer. Hij vindt dat we moeten leren de koloniale tijd en het slavernijverleden te bekijken door de ogen van de bestudeerde tijd zelf. Hij waarschuwt dus voor misplaatste projectie, voor anachronistische geschiedbeoefening. In deze tijden van emotionele en kortzichtige percepties op de vaderlandse geschiedenis zijn dit optimistische geluiden voor de historicus en 70-plusser die ik ben.

De eerste doelstelling van de geschiedwetenschap is het reconstrueren van de werkelijkheid van het verleden, van een historisch feitencomplex. De historicus stelt vragen aan voorbije periodes vanuit zijn eigen conceptuele kader. Hij vermijdt zoveel mogelijk zijn eigen stellingname. Hij probeert de feiten te begrijpen binnen hun eigen tijd. Hij geeft aldus zo integer mogelijk objectieve antwoorden. Volledig objectiveren van voorbije beschavingen is natuurlijk onmogelijk.

In de jaren zestig en zeventig werd op de universiteiten de macht gegeven aan het boven de mens gestelde idee van het historisch-materialisme of marxisme, dat de toenmalige studenten conditioneerde in hun wetenschapsbeoefening. Wij, verlichte geschiedbeoefenaren, noemden dit destijds de Maagdenhuiswetenschap. Wij leven blijkbaar weer in zo'n tijd van geschiedkundige nepwetenschap of kwakzalverij, zoals Emmer zegt. We zitten onder meer opgescheept met mensen als Gloria Wekker, die door denkluiheid zijn blijven steken in het verruwende groepsdenken, in het verdachte 'toen zij en nu wij'. Haar kijk op onze koloniale geschiedenis heeft een bittere toon. Mensen als zij maken dezelfde denkfout als Oswald Spengler in diens Untergang des Abendlandes (1918), die, zoals Johan Huizinga in zijn Geschonden wereld (1945) analyseerde, culturen opvatte als mythische grootheden die een eigen leven leiden. Daarin spelen de schuldvraag van de enkeling, het toeval en de omstandigheden geen rol.

Wekker praat over een cultureel archief van 'dé witte mens' en moraliseert over het verleden vanuit háár huidige normen. Zo gebruikt zij de term racisme voor tijdperken waarin het begrip en het hele betekenisveld ervan niet bestonden.

De uitspraak van Piet Emmer leidt mij naar twee vragen: Zijn babyboomers verantwoordelijk voor daden van hun ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog? Nee. Waarom zouden wij blanken ons nu dan schuldig moeten voelen voor daden van onze 17de-eeuwse voorouders? Ik voel me daarover niet schuldig. Natuurlijk voel ik een lotsverbondenheid met vroegere generaties. Natuurlijk ben ik een onderdeel van een levend maatschappelijk systeem. Maar ik draag geen schuld en schaam mij niet.  

_{Hubert J.M.W. Peters is historicus.}

Lees hier hoe Volkskrantlezers reageren op deze opiniebijdrage: 'Ik voel wel een sterke verantwoordelijkheid om fatsoenlijk met onze historische erfenis om te gaan, er lering uit te trekken en alert te zijn wanneer racisme, nationalisme en geschiedvervalsing hun lelijke kop opsteken.'