'Irak stuurt burgers terug naar onveilig gebied voor verkiezingen'

De Iraakse overheid dwingt vluchtelingen in kampen om terug te keren naar hun woonplaats, ook al is het daar nog allesbehalve veilig. Dat zeggen burgers en hulporganisaties. Premier Abadi zou ze op tijd thuis willen hebben om zijn eigen verkiezingswinst veilig te stellen.

Het gaat om mensen uit de westelijke provincie Anbar. In de oorlog tegen Islamitische Staat sloegen daar meer dan twee miljoen Irakezen op de vlucht. Hoewel IS enkele maanden geleden uit Anbar werd verdreven, willen de inwoners nog niet naar huis: het gebied ligt nog vol boobytraps en mijnenvelden die de jihadstrijders hebben achtergelaten. Verder zijn de woningen van honderdduizenden burgers verwoest.

"Hun veiligheid kan nog niet worden gegarandeerd", zegt correspondent Marcel van der Steen. "En IS is er pas nét weg. In Syrië, dat grenst aan Anbar, wordt nog elke dag gevochten tegen de terreurgroep."

Militairen

Tientallen vluchtelingen en hulpverleners in een vluchtelingenkamp in Fallujah, een plaats op vijftig kilometer van Bagdad, vertellen tegen persbureau Reuters dat sinds november 2400 tot 5000 inwoners het kamp moesten verlaten. In een aantal gevallen was dat fataal: meerdere terugkeerders zouden door achtergebleven explosieven zijn omgekomen, anderen raakten ernstig gewond.

Maar militairen blijven de kampen binnenvallen en lijsten met namen voorlezen. Wie pech heeft en zijn naam hoort, heeft een uur om zijn spullen te pakken en te vertrekken.

Het terugsturen van vluchtelingen naar Anbar zou gebeuren op gezag van Abadi. Die wil dat mensen zo snel mogelijk weer in hun thuisplaatsen hebben. In mei zijn er namelijk presidentverkiezingen en Irakezen kunnen alleen stemmen vanuit hun eigen woonplaats.

Abadi, die hoopt op een tweede termijn, is populair en wil de verkiezingen niet uitstellen. "Hij presenteert zich als de grote winnaar in de oorlog tegen IS", zegt Van der Steen. "Abadi wil verzilveren wat hij heeft opgebouwd."

Terug naar de tijd vóór IS

Bovendien wil de regering van Irak zo snel mogelijk terug naar het Irak van een paar jaar geleden, denkt Van der Steen. Zo riep het in Mosul twee keer de overwinning uit op de jihadisten, terwijl de terreurgroep steeds niet helemaal verslagen bleek in de stad.

"Irak wil ontzettend graag terug naar een gewone tijd, naar het land vóór IS", zegt Van der Steen. "En in een gewoon land gaan verkiezingen gewoon door." Maar de consequenties van die wens worden nu bij de bevolking gelegd. "Je kunt niet duizenden mensen terugsturen naar een kapotgeschoten huis met kans op boobytraps in de achtertuin."

Als de overheid de bevolking al zou willen bijstaan bij een veilige terugkeer, heeft het daar momenteel de capaciteiten niet voor, denkt Van der Steen. "Het leger heeft de handen nog vol aan het veilig houden van de door IS bevrijde gebieden."

Zo gaan er de afgelopen week weer geruchten over IS'ers die ten westen van Mosul de straat op zouden gaan met de kenmerkende zwarte IS-vlag. "De Iraakse overheid was erg snel met het uitroepen van de overwinning", zegt Van der Steen. "Maar hoewel het kalifaat is ingestort, is Islamitische Staat nog niet verslagen. Het is een gevecht dat nog lang door zal gaan."

Sjiieten, soennieten, Koerden

Premier Abadi speelt een gevaarlijk spel door inwoners van Anbar gedwongen terug te laten keren. Hij riskeert de bevolking van zich te vervreemden, nu hij ze zo openlijk blootstelt aan de gevaren in hun thuisgebied. "Hij heeft de stemmen van de overwegend soennitische bevolking van Anbar juist hard nodig", zegt Van der Steen.

Na de val van Saddam Hoessein, een soenniet, kwam de sjiitische meerderheid terug in de regering van het land. Soennieten verloren niet alleen hun macht in het land, maar voelen zich sindsdien ook achtergesteld.

Abadi, een gematigd sjiiet, is de man die de boel bij elkaar moet houden. Hij wil de sjiieten, soennieten en Koerden in het land verenigen. Met concurrentie van presidentskandidaten die juist zwaar leunen op het sjiitische Iran, lijkt Abadi ook in soennitische kringen op steun te kunnen rekenen. "Maar hij moet oppassen dat hij die niet verspeelt", besluit Van der Steen.