Dirk-Jan van Baar: 'Automatische verhoging AOW-leeftijd is sociale regressie'

Wie na 1954 is geboren, moet vanwege de verhoging van de AOW-leeftijd drie maanden langer werken. Dat laatste staat overigens nog te bezien, want vrije mensen maken zelf uit hoelang ze hun arbeidzame leven voortzetten. Het kan goed dat de meest productieve krachten die de samenleving het liefst lang aan het werk ziet als eerste stoppen. Denk aan Johan Cruijff, die al op zijn 31ste zijn afscheidswedstrijd speelde. Omgekeerd is het de vraag wat er economisch aan is om ouderen die aan het eind van hun (nu al verlengde) carrière staan nog eens drie maanden te laten doorploeteren.

Paradoxen

Voor mensen in goede gezondheid met een leuke, dikbetaalde baan is langer werken geen straf. Zij profiteren ervan. Het zijn de (kleine) zelfstandigen, die extra moeten sparen, en al die (mannelijke) vijftigers en zestigers die allang door de arbeidsmarkt zijn afgeschreven die het gelag betalen. Voor hen treedt de oude dag met een verschraald inkomen door de verhoging van de AOW-leeftijd juist vroeger in, wat nog erger is omdat zij relatief jong al geen pensioen meer opbouwen. Zo zijn er veel meer paradoxen in een sociale kwestie waarvan de (voorspelbare) problemen nog in de toekomst verborgen liggen.

Toch reageert Nederland luchthartig op deze verhoging, die op grond van nieuwe berekeningen van het CPB over de gestegen levensverwachting automatisch moet worden doorgevoerd. Alsof er helemaal niet meer hoeft te worden nagedacht, alsof dit de afgelopen kabinetsperiode voor eens en altijd is geregeld. Tien jaar geleden was ruim 90 procent van de Nederlanders het nog eens met een AOW-leeftijd van 65. Maar na 2010 sloeg de stemming om en nu zitten we, waar voor mijn jaargang (1957) eerst nog even 66 gold, al boven de 67. Dat gaat hard, zo hard dat het de vraag is of er straks nog draagvlak voor solide algemene volksverzekeringen zal zijn.

Officieel wordt de AOW-leeftijd verhoogd om het stelsel betaalbaar te houden. Er wordt gewezen op de vergrijzing en dat we steeds langer leven. Maar als individu kun je er weinig aan doen dat er meer ouderen komen en dat de gezondheidszorg beter en duurder wordt. Er wordt gezegd dat dit een molensteen om de nek is van jongere generaties, maar ook zij zien zich met een AOW-leeftijd geconfronteerd die steeds verder de toekomst inschuift, wat de bereidheid om ervoor te betalen vermindert.

Scheve ogen

Dat komt niet doordat jongeren nu egoïstischer zijn, maar is een direct gevolg van het overheidsbeleid om de AOW op grond van ongrijpbare rekenmodellen steeds later te laten ingaan. Daarmee doorbreekt de politiek zelf de solidariteit tussen de generaties, krijg je méér scheve ogen en moet je niet gek opkijken als het draagvlak voor behoud van sociale zekerheid verder afkalft. Dat klemt des te meer omdat mensen toch al geacht worden om vanaf jonge leeftijd zelf meer voor hun oude dag opzij te zetten. Het minste dat je dan als zelfredzaam burger mag verwachten, is een vaste ingangsdatum van de pensioenleeftijd en een overheid die tijdens de rit de regels eerbiedigt.

Dit zijn kwesties die naar de muffe koopkrachtplaatjes van vroeger ruiken, naar vakbonden die als traditionele mannenbolwerken niet meer van deze tijd zijn. Jongeren denken dat stadium allang te zijn ontgroeid. Al dat pensioengereken is ook saai en ingewikkeld. De neiging om er dan maar niet aan te denken is groot, zeker als je nog een swingend leven leidt en de oude dag-associaties wekt met ziekte en dood.

Maar een wereld die complexer wordt en geen levenslange arbeidscontracten of dwingende familieverbanden meer kent, brengt juist meer financiële onzekerheden die je zelf niet kunt overzien. Extra reden voor een door de overheid gegarandeerd basispensioen voor álle burgers, los van elk arbeidsverleden. Bedenk dat het vertrouwen in politiek en staatsinstellingen samenhangt met het vermogen van de overheid om ook voor de toekomst een gevoel van bestaanszekerheid te waarborgen.

Sieraad van gezond verstand

Dan is het een teken van intellectuele armoede dat economen overal in de westerse wereld een verhoging van de pensioenleeftijd aanraden, waar die tot voor kort, als uitkomst van de crisis in de jaren tachtig, nog naar beneden ging. Hebben zij geen leergeld betaald? In fabrieksarbeid komen er helemaal geen banen bij, dus waar moeten al die afgeschreven 60-plussers naartoe? Het is totaal onrealistisch dat zij straks op de arbeidsmarkt ineens weer kunnen concurreren.

En waarom zou een bescheiden basispensioen voor iedereen in ons rijke land onbetaalbaar zijn als een verzekering voor de oude dag in ieders belang is? Als basisinkomen voor de toekomst was de AOW haar tijd vooruit, een sieraad van gezond verstand waarmee we ook nu ons voordeel kunnen doen. De automatische verhoging van de AOW-leeftijd is geen prudent hervormingsbeleid, maar de politieke weg van de minste weerstand, sociale achteruitgang die de Nederlandse democratie luier en zwakker maakt.

_{Dirk-Jan van Baar is historicus.}