Pas op met al te voorbarige conclusies over onrust Iran

Aan Iran-kenners geen gebrek deze week. Terwijl enkele duizenden demonstranten de straat op gaan in Iran, zwelt de Twitter-barrage aan met bezorgde Europeanen en Amerikanen, onder wie president Trump, die tweette dat „het Iraanse volk eindelijk opstaat tegen het corrupte en wrede Iraanse regime”. Voor veel van hen lijkt morele verontwaardiging belangrijker dan de feiten.

Zo deelde Henk Krol een foto van een Iraanse vrouw die een karatetrap uitdeelt aan een politieman. „Met groot respect keek ik naar de vrouw op deze foto”, schrijft de fractievoorzitter van 50Plus, die onlangs al een zak pistachenootjes weggooide, omdat hij dacht de Iraanse ambassade die alleen aan mannelijke Kamerleden cadeau had gedaan. Thierry Baudet van Forum voor Democratie, deelde een foto van „driehonderdduizend” Iraanse demonstranten en steunde later dat het een goed idee zou zijn om in Nederland een „trek-je-hijab-af-dag” moest organiseren.

jangajentaan Jan Gajentaan Excellent idea The Netherlands should support a #TakeOffYourHijab Day https://t.co/KGPusQZvUn 1 januari 2018 @ 08:54

Waiting for the Western #RegressiveLeft and their conservative Muslim allies to arrange a #TakeOffYourHijab day in #Solidarity with the #IranProtests just as they organised a #WorldHijabDay pic.twitter.com/qHyni5ISqa

— Maajid (@MaajidNawaz) December 31, 2017

Volgen

Uiteraard is het mooi dat deze prominente feministen zich bekommeren om het lot van de Iraanse vrouw. Wel is het jammer dat Krols karatetrap uit een Iraanse speelfilm komt (The Golden Collars, 2012) en Baudets demonstranten uit Bahrein, tijdens protesten in 2011. Overigens was dat laatste best makkelijk te zien: de menigte draagt de rood-witte Bahreinse vlag. Beide tweets zijn inmiddels verwijderd.

Desalniettemin halen beiden gerust uit naar journalisten die daadwerkelijk verslag doen vanuit Iran. Thomas Erdbrink, die vanuit Teheran op het NOS journaal een genuanceerder verhaal vertelde, werd beschuldigd van het herkauwen van Iraanse staatspropaganda. Hij zou zich meer zorgen maken om zijn perskaart dan de waarheid.

Is het ook mogelijk dat een journalist die jarenlang in Iran woont gewoon beter weet wat er gaande is? Wie tweets over islamitische repressie weet te scheiden van nuchtere observatie, komt een aantal zaken te weten.

Vergelijkingen met de ‘Groene Beweging’ van 2009 in Iran gaan mank

Allereerst zijn de protesten groot, maar nog niet massaal. Vanuit de tweede stad Masshad verspreidden de demonstraties zich sinds 28 december naar verschillende Iraanse steden. De meeste beelden uit Iran laten op dit moment echter groepen van honderden, hooguit duizenden, en niet honderdduizenden demonstranten zien.

Dat was wel anders tijdens de zogenaamde ‘Groene Beweging’ in 2009. Na verkiezingsfraude trokken toen vele honderdduizenden Iraniërs de straat op om de hervormingsgezinde presidentskandidaat Mir-Hossein Mousavi te steunen. Belangrijke figuren wierpen zich op als leiders van de oppositiebeweging die zich vooral vanuit de hoofdstad Teheran verspreidde. Dit keer ontbreekt een dergelijk centrum, zowel in politieke als in geografische zin.

Nog een belangrijk verschil is de achtergrond van de demonstranten. Waar in 2009 veel hoogopgeleide Iraniërs protesteerden voor politieke hervormingen, lijken de meeste betogers dit keer afkomstig uit armere milieus. Volgens veel verslaggevers zijn hun klachten vooral economisch van aard.

Dat is ook niet zo vreemd. De sociale ongelijkheid in Iran is enorm. Tot wel veertig procent van de Iraanse jongeren is werkloos. Veel van hen zijn sceptisch over de liberale koers van president Rohani die niet de beloofde verbeteringen heeft gebracht sinds de nucleaire deal met Europa en de VS. Volgens critici is het huidige beleid van bezuinigingen en privatisering schadelijk voor de sociale zekerheid. Het verminderen van de economische sancties tegen Iran en de relatieve opening richting het Westen zouden vooral ten goede komen van Iraanse zakenelites.

Lees ook de column van Midden-Oostenexpert Carolien Roelants: De onverede is groot in Iran, maar leidt dat tot een nieuwe revolutie?

Het is dan ook misleidend om elk protest uit Iran te zien als een opstand tegen de islamitische republiek of een smeekbede naar het Westen. Vrouwen die zich op dappere wijze verzetten tegen de hoofddoekplicht zijn onderdeel van de demonstraties, maar niet per se hun middelpunt. Zo kregen de protesten ook bijval uit sociaal-conservatieve hoeken van de samenleving.

Gejubel over regime change door westerse analisten is volgens de aan Oxford verbonden Iraanse historicus Eskandar Sadeghi-Boroujerdi vooral een uitdrukking van een westers messiascomplex. In werkelijkheid overschaduwt deze alles-of-nietsbenadering al snel de concrete zorgen van Iraniërs zelf: economische ongelijkheid, de voedselprijzen, luchtvervuiling, werkeloosheid en corruptie.

Daar gaat het dan weer minder over op Twitter. Opvallend is dan ook dat vooral tegenstanders van een toenadering tot Iran zich ineens zorgen maken om het lot van de gewone Iraniër. Maar gaat het om betrokken wereldburgerschap of morele zelfgenoegzaamheid?

President Rohani reageerde schamper op Trumps steunbetuigingen aan de demonstranten: „Zij die Iran steeds hebben tegengewerkt, hebben geen recht om hun sympathie uit te drukken.” Rohani zei begrip te hebben voor de economische zorgen van de demonstranten. Tegelijkertijd trekt de regering de teugels aan. Tot nu toe vielen er honderden arrestaties en zeker twintig doden.