Persberichten over medisch nieuws zijn vaak overdreven, laat onderzoek zien
Media worden er vaak van beschuldigd weinig genuanceerd te zijn als het gaat om medisch nieuws. Maar uit onderzoek van de Universiteit van Leiden blijkt dat het probleem al eerder begint: persberichten omtrent medisch onderzoek zijn vaak te zwaar aangezet.
'Meer dan twee uur televisie kijken maakt kinderen dik' en 'Een handje noten per dag verlaagt de sterftekans met 20 procent'. Zomaar twee nieuwsberichten die veel te kort door de bocht gaan. Een kwestie van journalistieke creativiteit, zou je denken. Maar er speelt meer: de meeste overdrijvingen staan al in het persbericht dat de universiteiten aan naar de media sturen. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Leiden.
De onderzoekers analyseerden de 129 persberichten met medisch onderzoeknieuws, die in 2015 werden uitgebracht door Nederlandse universiteiten en universitaire medische centra. Ook keken ze naar 185 nieuwsberichten in verschillende media die op die persberichten waren gebaseerd. In 20 procent van de persberichten zetten voorlichters de journalisten op het verkeerde been met overdreven gezondheidsclaims. Meestal werd die foutieve informatie klakkeloos overgenomen door kranten en websites. Soms deden verslaggevers er nog een schepje bovenop. Met als gevolg dat 29 procent van de nieuwsberichten over gezondheidsonderzoek is aangedikt.
De Leidse studie bevestigt eerdere bevindingen in het Verenigd Koninkrijk in 2014. Daar bleek een derde van het medisch onderzoeknieuws te zwaar aangezet. Of dat bewust of onbewust gebeurt, is niet onderzocht.
Meestal werd foutieve informatie klakkeloos overgenomen door kranten en websites. Soms deden verslaggevers er nog een schepje bovenop
In pers- en nieuwsberichten gaat het vaak mis bij het leggen van oorzakelijke verbanden. Bijvoorbeeld tussen tv-kijken en overgewicht. Of noten eten en de sterftekans. De studies waar die stukjes naar verwijzen signaleren slechts dat zaken als TV kijken en overgewicht hand in hand gaan. Níet dat het een het ander veroorzaakt. 'Het is speculatie', zegt een van de Leidse onderzoekers, Peter Burger, 'maar ik kan mij, vooral van journalisten, voorstellen dat ze niet alert zijn op het verschil tussen een verband en een oorzakelijk verband. Van de universiteit mag je dat natuurlijk wel verwachten.'
Welke universiteiten en media het vaakst nieuws dramatiseren, weet Burger niet. 'Om daar uitspraken over te doen moeten we meer pers- en nieuwsberichten onderzoeken.' In deze studie werden berichten in 14 verschillende media onderzocht, waaronder De Volkskrant, AD, NRC, het Reformatorisch Dagblad, NU.nl en de sites van de NOS en RTL Nieuws.
Ik kan me voorstellen dat journalisten niet alert zijn op het verschil tussen een verband en een oorzakelijk verband. Van de universiteit mag je dat natuurlijk wel verwachten
Piet Bakker, lector journalistiek aan de Hogeschool Utrecht, vindt deze studie het bewijs dat replicatie-onderzoek niet saai hoeft te zijn. 'Omdat er nu twee studies liggen met soortgelijke conclusies weten we dat het om robuuste bevindingen gaat.' Dat de academische wereld voor een groot deel verantwoordelijk is voor overdreven gezondheidsnieuws pleit de journalistiek niet vrij, vindt Bakker. 'De journalist is verantwoordelijk voor de informatieverstrekking aan de lezer. En als journalist wéét je dat je bespeeld wordt en dat je daarom het nieuws moet checken.'
Opmerkelijk: In Engeland trok een overtrokken persbericht niet meer media-aandacht. In Nederland wel. Maar de Leidse onderzoekers weten niet of het gaat om een oorzakelijk verband.