Met nieuwkomers als de wolf en de wasbeer wordt de boswandeling een avontuur
Door de komst van de wolf, wasbeer en steppekiekendief was 2017 het jaar van de nieuwkomers. Wandelen wordt een avontuur, maar niet eng, legt ecoloog Michiel van der Weide uit.
Behoedzaam loopt Michiel van der Weide door het landschap van de angst. Dit is het Voorsterbos, op de grens van Flevoland en het oude land van Overijssel. Nieuw bos, op nieuw land. Vandaag hangt er een natte deken van mist tussen de bomen. Het zal de hele dag niet meer opklaren. Mistroostig weer.
Zwijgend loopt Van der Weide over het smalle, kronkelende bospad. Speurend kijkt hij in het rond. Hij maakt zo weinig mogelijk geluid. Het is beklemmend stil. Alsof de natuur diep in winterslaap is. Maar er is wél leven. Achter een rottende boomstronk loert een paar ogen naar de man in de groene jas. Het is een volwassen wolvenvrouwtje, ze drukt haar soepele lijf strak tegen de grond. Haar bruingrijze vacht is één geworden met de herfstbladeren.
Op steenworp afstand loopt de boswachter voorbij, maar hij ziet het grote dier niet. Dan, na een bocht ritselt het tussen de struiken. Van der Weide grijpt naar zijn verrekijker. Ja!, fluistert hij opgewonden. Een wasbeer sluipt met vier jonkies door het schemerige, mistige bos. Plots klinkt een heftig gekraak van takken. Een ree springt angstig over het pad naar de veilige bosrand.
"Wolven zijn bang voor mensen. Je mag al blij zijn als je een pootafdruk ziet of een uitwerpsel."
Toch een leuke score voor een uurtje wandelen. Niet dus. Geen beest gezien. Een wandeling met Michiel van der Weide, ecoloog bij Natuurmonumenten, door het Voorsterbos bij Kraggenburg op de rand van de Noordoostpolder is allesbehalve avontuurlijk. Wel informatief. Van der Weide is specialist op gebied van fauna.
Voor zijn soort was 2017 een prachtig jaar. Het Jaar van de Wolf.
"We hebben dit jaar vier zekere meldingen van wolven in Nederland", zegt hij op licht samenzweerderige toon. "Dat betekent dat íe nu echt komt. Nu wordt het serieus." Hij kijkt er naar uit. Op de Veluwe is plaats voor vier roedels wolven, schat hij. Liever vandaag dan morgen.
Exoten
Een boswandeling is dus straks nooit meer wat íe was? Niet langer een zorgeloos ommetje met hoogstens een ontmoeting met een verdwaalde eekhoorn of een schichtige haas? Van der Weide moet een beetje lachen. "Wolven zijn bang voor mensen. Je mag al blij zijn als je een pootafdruk ziet of een uitwerpsel."
Ze staan al bij Lobith en vaak zijn ze allang de grens over getrokken. Iconische dieren, die er ooit waren en nu terugkeren. Of er nooit waren, maar nu hun kans zien. De wilde kat, de kraanvogel, de zee- en de visarend, de wolf en de otter, de bever, de broedende steppekiekendief. En dan de laatste aanwinst: een wasbeer mét jongen, afgelopen zomer gezien in Zuid-Limburg. Solitaire wasberen worden wel vaker gespot in Nederland, in 2012 zelfs in het Voorsterbos - althans, een pootafdruk - door de boswachter. Maar een setje en mét kleintjes, dat is nieuws.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Hoewel, je kunt je afvragen hoe blij we moeten zijn met de wasbeer, zegt Van der Weide. Het zijn toch exoten en ze staan op een Europese lijst van invasieve dieren die moeten worden bestreden omdat ze de neiging hebben andere soorten te verdringen. Daar staat ook de nijlgans op, een exoot, die feite al is ingeburgerd in Nederland.
In Duitsland lopen er inmiddels al een miljoen wasberen. De wasbeer eet bijna alles: vogels, kikkers, muizen. Je moet er niet te veel van krijgen. Maar Van der Weide is pragmatisch: "Je doet er niks aan, als ze komen, dan komen ze. Afschieten helpt echt niet, dat zien we in Duitsland. Het is van alle tijden dat de verspreiding van soorten verandert. De natuur is niet statisch, het is een dynamisch evenwicht."
Bang hoef je niet te zijn voor een wolf. Een wild zwijn met haar jongen is veel gevaarlijker.
Dieren kunnen zich soms fabelachtig goed aanpassen aan veranderende omstandigheden. "Vroeger was de wolf een dier van de wildernis. Nu zien we in Duitsland dat ze, als je ze met rust laat, ook tot bloei kunnen komen in een cultuurlandschap. Daar lopen er nu vierhonderd."
De grootste bedreiging zal het verkeer zijn, wolven trekken rond, ze moeten wegen en vaarten oversteken. "Maar dat blijken ze goed te kunnen. In Oost-Duitsland is een gezenderde wolf, Allan, naar Wit-Rusland gelopen, 1500 kilometer verderop. Snelwegen, rivieren, hij kwam er moeiteloos overheen. Ik ben heel nieuwsgierig wat de wolf in Nederland gaat doen. Gaat íe het redden?"
Impuls
Soms móet je wel ingrijpen. Bij wilde dieren geldt voor Natuurmonumenten in beginsel een 'afblijfplicht', maar daar waar schade ontstaat, of dreigt, moet je soms optreden. En dan liefst in een vroeg stadium als een ongewenste soort nog maar op één plek voorkomt. Dat is in 2011 gebeurd met honderden brulkikkers, een invasieve soort, die in een particuliere vijver in Baarlo zaten. Ze werden gevangen en gedood. Te veel risico voor andere dieren.
Roofdieren geven een nieuwe impuls aan de natuur, zegt ecoloog Michiel van der Weide. "Als ik weet dat er wolven in een gebied zijn, loop ik toch anders rond. Dat ben ik meer gespitst, ook al weet ik dat je hoogstens een pootafdruk of een drol zult vinden. Een gezonde vorm van spanning is dat. De otter zul je niet snel in het echt zien, maar de wetenschap dat íe er is, is al geweldig. Bang hoef je niet te zijn voor een wolf. Een wild zwijn met haar jongen is veel gevaarlijker."
Ergens tussen de bomen kraakt weer iets. Een brekende tak. Toch groot wild? Loos alarm.
Er zal, zo verwacht Van der Weide een landschap van angst ontstaan als er predatoren zoals de wolf in rondlopen. Niet voor de mens, maar voor de prooi, zoals reeën. De prooidieren zullen zich anders gaan gedragen, Ze moeten veel alerter zijn, veel meer opletten.
En dat maakt alles toch net wat spannender, zelfs in het Voorsterbos. Ergens tussen de bomen kraakt weer iets. Een brekende tak. Toch groot wild? Loos alarm. Twee verkleumde wandelaars.
Goudjakhals
In 2016 is er op de Veluwe een goudjakhals gezien. Daarna is er nooit meer wat van gehoord.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Scheefbloemwitje
Deze dagvlinder is in 2015 voor het eerst gezien in Limburg. In 2017 ook in Twente en in Wageningen. Maar de veenbesparelmoervlinder is bijna uitgestorven in Nederland.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Visarend
Een jaar na het eerste broedgeval van de visarend in Nederland, is in 2017 een tweede broedpaar gezien in de Biesbosch.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Steppekiekendief
Zomer 2017 broedde er voor het eerst een steppekiekendief in Nederland. Het is het eerste bekende broedgeval ooit in West-Europa, en ook het eerste op een boerenakker. Uiteindelijk brachten de vogels vier jongen groot in Groningen.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Wilde kat
Sinds een jaar of vijf worden er boskatten gezien in het Vijlenerbos in Zuid-Limburg, tussen Vaals en Epen, op de grens met België.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Wasbeer
In 2017 gezien in Merkelbeek (Zuid-Limburg): een wasbeervrouwtje met vier jongen. Sinds de jaren zeventig werden wel solitaire wasberen gezien, vooral in oost-Nederland. Nu is er bewijs dat ze zich ook voortplanten in Nederland.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Wolf
Vanaf de 19de eeuw verdwenen uit Nederland. Nu weer gezien: in 2015 in het noorden van Nederland, in 2016 in Beuningen in Twente, in 2017 bij Kloosterhaar (Overijssel) en diverse meldingen van de Veluwe (Ede, Barneveld, 't Harde).
