Mogen we hopen op meer  vrede na de kerstboodschap van Donald Trump?

De VS, China, Rusland en Europa: hoe die vier grootmachten in de wereld staan, bepaalt vandaag de internationale politiek. Zijn ze bereid om de macht te delen en zoeken ze naar samenwerking? Of willen ze vooral hun macht uitbreiden en streven ze dominantie na?

De publicatie van de nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie op 18 december bevestigt nog maar eens hoe het Amerika van Donald Trump naar de wereld kijkt: als één grote competitie. In de eerste plaats met China en Rusland. “Een Amerika dat succesvol wedijvert is de beste manier om conflict te voorkomen”, heet het. En ik die dacht dat competitie vooral conflict uitlokt. 

Er was een tijd dat de Amerikaanse strategie vooral op samenwerking gericht was. De multilaterale instellingen die vandaag enige orde in de wereldpolitiek bewaren, van de Verenigde Naties tot de Wereldhandelsorganisatie, zijn stuk voor stuk door de VS uitgevonden. Elke Amerikaanse president zet “America First”, daarvoor is hij verkozen. Maar Trump is de eerste die niet langer inziet dat sterke internationale instellingen precies de VS-belangen dienen. 

Hij vindt daarentegen dat de VS bedrogen is, zowel door zijn rivalen als door zijn bondgenoten. En dus is het tijd om het evenwicht te herstellen en bijvoorbeeld bestaande multilaterale handelsakkoorden te vervangen door nieuwe bilaterale die de VS beter uitkomen. Dat blijft niet bij woorden. Trump heeft zich teruggetrokken uit het Trans-Pacific Partnership (TPP), dat Obama in Azië wou aangaan met een aantal landen, en heronderhandelt het North American Free Trade Agreement (NAFTA) met Canada en Mexico. 

Eigenlijk is dit een heel defensieve strategie. Het wordt voorgesteld alsof Amerika van alle kanten aangevallen wordt, ook van binnenin. Terwijl de VS, met Canada en Mexico en twee oceanen aan zijn grenzen, in werkelijkheid natuurlijk de meest veilige is van de vier grootmachten. Niettemin wil Trump het Amerikaanse leger nog uitbreiden, zodat het altijd het grootste zal zijn – en “altijd, altijd, altijd wint”. Trump wil niet alleen “America First”, hij wil dat Amerika de eerste is. Niet zomaar een grootmacht, maar oppermachtig. 

Er is nog een grootmacht die dit wereldbeeld deelt: Rusland. Vladimir Poetin voelt zich ook in het defensief gedrongen en zet vooral zijn militaire macht in om zijn belangen na te streven. Dat is klassiek gedrag van grootmachten, maar misschien ook voorbijgestreefd. Poetin mag dan wel zijn populariteit in Rusland vergroot hebben, terwijl buiten Rusland velen weer schrik hebben van Moskou. Maar wat heeft hij echt gewonnen? De Krim, maar Oekraïne is hij kwijt. En in Syrië heeft hij gevochten om de invloed te behouden die hij al had. Gaat de VS ook de ouderwetse toer op, die vooral afstoot in plaats van aantrekt? 

Xi Jinping verwerft enorme invloed door niet zijn leger, maar zijn economische en financiële macht in te zetten. Massale investeringen in o.a. de landen langs “de nieuwe zijderoute” creëren politieke macht. Natuurlijk zijn niet al deze landen opgezet met het Chinese overwicht, maar het is wel een strategie die op samenwerking en niet op confrontatie gebaseerd is.

China’s assertieve aanspraken op de Zuid-Chinese Zee verstoren dit plaatje. Op het 19de congres van de Communistische Partij van China in oktober werd ook aangekondigd dat China tegen 2050 “een leger van wereldklasse” wil ontwikkelen. In Trumps visie is dat feit op zich een probleem en misschien zelfs een bedreiging voor de VS. Maar is het niet logisch dat een grootmacht die in meer en meer landen investeringen en onderdanen heeft, zich voorziet van een leger dat die indien nodig kan beschermen? Doen de VS, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk met al hun militaire basissen niet net hetzelfde? 

Tegelijk moet Beijing nog volop wennen aan het feit dat zijn wereldwijde aanwezigheid ook met zich meebrengt dat het wereldwijd met veiligheidsproblemen geconfronteerd kan worden. Zo moest China wegens de oorlog in Libië niet minder dan 35.000 burgers evacueren. China treedt in zo’n gevallen veel liever onder een multilaterale vlag op dan alleen. Een kans tot samenwerking die we niet mogen laten liggen. 

We, dat is Europa, dat alleen eensgezind, via de Europese Unie, een rol kan spelen in deze door grootmachten gestuurde wereld. Een stabiliserende rol, die dringend nodig is. Bijvoorbeeld door onze nog steeds enorme economische macht te gebruiken om via vrijhandelsakkoorden andere landen toe te laten een onafhankelijke positie te bewaren en niet eenzijdig enkel van China of Rusland afhankelijk te worden. Door machtsdeling voor te stellen ook. We mogen China’s claim op de Zuid-Chinese Zee niet erkennen. Maar kunnen we geen taakverdeling aanvaarden? China neemt de verantwoordelijkheid op voor de maritieme veiligheid in de Zuid-Chinese Zee en wij in de Middellandse Zee en de westelijke helft van de Indische Oceaan – maar telkens met deelname van elkaars schepen. 

Uiteraard moet Europa met de VS zelf blijven samenwerken. We mogen blij zijn dat de VS de geloofwaardigheid van de NAVO rechthouden en mee troepen ontplooien aan onze oostgrenzen. Maar tegelijk is het dezelfde VS die rechtstreeks tegen onze belangen in problemen creëert in het Midden-Oosten, door Saudi-Arabië op te zetten tegen Iran en door Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël. Ook de manier waarop Trump omgaat met de crisis om Noord-Korea maakt het probleem eerder erger. Om het scherp te stellen: de NAVO alleen zal ons niet redden. Europa moet vooral zijn eigen strategie bepalen en flexibel samenwerken met iedereen. 

Conclusie: ouderwetse wedijver tussen grootmachten is geen veelbelovende strategie voor de toekomst. Samenwerking opzetten is lang niet eenvoudig, maar blijft de enige manier om conflict te vermijden. Complexiteit en coöperatie, niet competitie, moeten onze Europese trefwoorden zijn. 

-----

VRT NWS wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen, publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.