Zijn Wilders en Baudet nihilisten?

Foto: Binnenhof Madurodam - Pixabay CC0

Fortuyn en Wilders zijn eigenlijk nihilisten. Dat zei oud NRC-columnist Heldring (1917-2013) ooit in een interview in De Volkskrant. Hoewel zijn uitspraak slechts navolging heeft gekregen van Correspondent-journalist Rutger Bregman, die Wilders en Trump nihilisten noemt, zullen vandaag veel tegenstanders van Wilders en Baudet de term nihilist graag op hen toepassen.

Geen idealisme

Wat is nihilisme? Nihilisme is een begrip dat wordt gebruikt om de ontkenning van het bestaan van betekenis of waarde aan te duiden. Het woord komt van het Latijnse nihil dat letterlijk niets betekent. Nihilisme staat tegenover elke vorm van idealisme. Een ideaal is een waarde, die nagestreefd wordt, vaak met ziel en zaligheid. Het ideaal vrijheid leidt tot liberalisme. Het ideaal (sociale) gelijkheid tot socialisme of communisme. Het ideaal nationaliteit tot nationalisme. Het ideaal traditie tot conservatisme. En ga zo maar door. Nihilisme wijst deze en andere idealen af. Dat is precies de reden waarom Heldring Fortuyn en Wilders nihilisten noemt. Hij ziet bij Fortuyn en Wilders geen enkele poging tot idealisme. Dat maakt hen volgens Heldring nihilisten.

Toergenjev

Een veel mooiere typering van nihilisme geeft het boek Vaders en Zonen van de Russische schrijver Ivan Toergenjev uit 1862. Daarin botsen de liberalen (de vaders) met de nihilisten (de zonen). Beiden denken na over (sociale) veranderingen. De vaders vanuit de oude waarheden, waarden en idealen, waarmee zij groot (en welgesteld) zijn geworden, tegenover de zonen die elke vanzelfsprekende waarheid en waarde van de vaders afwijzen.

Nietzsche

Dit boek inspireerde Friedrich Nietzsche tot zijn visie op het Europese nihilisme. Ook dat rekent af met alle vanzelfsprekende waarheden en waarden van het verleden: God, het christendom, de overheid, de moraal, elk vanzelfsprekend fundament onder de heersende samenleving wordt afgewezen. Nietzsche onderschat de gevolgen van het nihilisme niet. Hij noemt het de meest sinistere van alle gasten, die de allerdiepste bezinning noodzakelijk maakt, wil de samenleving hieraan niet ten onder gaan.

Van Nietzsche, die in 1900 overleed, wordt wel gezegd dat hij zijn tijd minstens een eeuw vooruit was. Dat brengt ons, ruim honderd jaar later, in onze eigen tijd. Bij de nihilisten Fortuyn, Wilders en Baudet, als we Heldring gelijk geven. En inderdaad, ook Fortuyn, Wilders en Baudet wijzen vanzelfsprekende waarheden, waarden en idealen van het brede front van de sociaal-liberale stromingen in de politiek, die ons land sinds mensenheugenis regeren, af.

Vanzelfsprekendheden

De vanzelfsprekendheid van samenwerking in de Europese Unie. De vanzelfsprekendheid van migratie vanuit Azië en Afrika naar Europa en van de multiculturele samenleving. De vanzelfsprekendheid van representatieve democratie. De vanzelfsprekendheid van klimaatbeleid. Vanzelfsprekendheden die niet alleen in ons land en in West-Europa, maar ook in Midden-Europa (Visegrád-groep) en Amerika (Trump) ter discussie worden gesteld. Velen zien bij het horen van de namen van Fortuyn, Wilders, Baudet, Orbán, Babis, Kurz en Trump de meest sinistere van alle gasten binnenkomen. Bevestigt dat het gelijk van Heldring en zijn Wilders en Baudet de nihilisten van onze tijd? Die vraag mag iedereen voor zichzelf beantwoorden.

Ruimte

Maar Nietzsche zag het nihilisme niet alleen als een dreiging, ook als een verlossing! Door de vanzelfsprekendheid van dingen niet langer te accepteren, niet van de religie, niet van de politiek, niet van de moraal, door te weigeren om iets voor waarheid en waarde aan te nemen omdat het vanzelfsprekend is, ontstaat er ook ruimte om ánders over dingen te denken.

Ontstaat er ruimte voor het denken over ándere vormen van Europese samenwerking, over een ándere aanpak van het asielzoekers- en vluchtelingenprobleem, over ándere vormen van al dan niet directe democratie, over een ándere visie op klimaatbeleid (zoals die van Kees de Lange op Opiniez). Dat rijtje kunnen we aanvullen met andere vanzelfsprekendheden, zoals de verzorgingsstaat, de vaste baan, het sociale- en pensioenstelsel, het belastingsysteem, de effectiviteit van politie en defensie, de zorg, de publieke oproep en ga zo maar door.

Overhoop

Moet alles dan overhoop gehaald worden, zullen tegenstanders zich afvragen? Dat vroegen de vaders in Toergenjev’s Vaders en zonen zich ook af. Ja!, zeiden de zonen, waarvan de meest uitgesproken nihilist Bazarov uiteindelijk de dood vond, doordat hij als arts een patiënt die aan de zeer besmettelijke vlektyfus leed tegen beter weten in hielp, zelf besmet raakte en stierf.

De OpinieZ-columns van Henk Strating vindt u ➡ hier
Twitter: @HenkStrating

© OpinieZ.com 2017. U kunt dit artikel delen via de knoppen onder de advertenties.

Over de auteur

Henk Strating

Henk Strating is oprichter van HS ARBEIDSVOORWAARDEN CAO-advies & onderhandelingen en schreef het boek 10 JAAR PUZZELEN over de Nederlandse arbeidsverhoudingen in de periode 2007-2017.
Te bestellen op https://www.bol.com

Recent gepubliceerd

Archief

• Politiek Nederland14 juli 2023Het cynisme voorbij: hoe verder na Rutte IV?
• Linkse politiek18 januari 2023De samenleving is nog steeds niet maakbaar en dat is maar goed ook
• Filosofie5 juni 2022Weg met het gelijkheidsdenken!
• Filosofie11 januari 2022Pleidooi voor opgewekt nihilisme