Cartoonist niet onder de indruk van dwangbevel Turkse president Erdogan
Het was alsof kerst vroeg kwam, dit jaar: zo omschreef cartoonist Ruben L. Oppenheimer het dwangbevel dat hij van Twitter in de mailbox had gekregen. Namens de Turkse president Erdogan, die hem maandag verzocht een door hem gemaakte cartoon van het medium te verwijderen.
Oppenheimer, die onder andere voor het AD en NRC Handelsblad werkt, weigerde. Hij haalde de anderhalf jaar oude spotprent juist weer naar boven, en riep zijn volgers op de gewraakte cartoon te delen. Die gaven massaal gehoor, de teller staat op het moment van schrijven op 4400 retweets.
Als Erdogan een goede PR-adviseur had geraadpleegd had hij dit vermoedelijk niet gedaan
In de cartoon heeft Erdogan seks met het blauwe twittervogeltje, vergezeld van de Engelse tekst ‘Erdogan is geen geitenneuker’. Oppenheimer reageerde ermee in april 2016 op de affaire rond de Duitse komiek Jan Böhmermann. Erdogan vroeg de Duitse regering de komiek te vervolgen wegens belediging, wat Berlijn uiteindelijk besloot niet te doen.
'Hek van de dam'
Oppenheimer noemde het maandagavond in Nieuwsuur “leuk om te weten dat de president zo’n dunne huid heeft, dat zo’n tekening hem nog altijd kwetst”. Maar hij noemde het ook bizar en gevaarlijk. Hij weigert de tekening te verwijderen – hij tekent ook vaak spotprenten met Trump, Kim Jong-Un en andere politici. Zou hij gehoor geven aan Erdogan, dan zou ‘het hek van de dam’ zijn.
Moeten al die mensen die de cartoons retweeten ook vrezen voor de toorn van de Turkse president?
Eerder moest Oppenheimer een cartoon waarin hij advocaat, tegenwoordig Kamerlid, Theo Hiddema een 'louche advocaat' noemde rectificeren. In hoger beroep kreeg Oppenheimer gelijk. Maar maakt Erdogan een kans?
Hier in Nederland hoeft Oppenheimer zich volgens media-advocaat Jens van den Brink van Kennedy-Van der Laan geen zorgen te maken, hoewel hij hem afraadt naar Turkije te reizen. “Want een Turkse rechter houdt aansprakelijk wie hij wil. Het Turkse recht is momenteel, laten we maar zeggen, boterzacht.”
Ook een Braziliaanse cartoonist werd vermeld in het dwangbevel, ook die haalt oude cartoons die hij over Erdogan maakte weer naar boven. Moeten al die mensen die dat retweeten niet ook vrezen voor de toorn van de Turkse president?
“Nou, daar is discussie over. Als je iets retweet of iets liket, is het alsof je die boodschap overneemt en verspreidt. Maar in beginsel is het geen ondersteuning, maar een soort bookmark – om die tweet te bewaren, bijvoorbeeld. Een rechter in Den Haag sprak zich hier al eens over uit, bij een zaak die over opruiing ging. Die bepaalde dat een retweet geen ondersteuning betekende.” Maar of al die retweeters veilig naar Turkije kunnen gaan, noemt Van den Brink 'onduidelijk'.
Achter Twitter aan
Hoogleraar informatierecht Egbert Dommering (Universiteit van Amsterdam) denkt dat Twitter de enige rechtspersoon is die door Erdogan effectief kan worden aangesproken om te stoppen deze cartoon te verspreiden. De cartoonist zelf wordt beschermd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Artikel 10, vrijheid van meningsuiting. Waar ook schokkende en kwetsende meningen onder kunnen vallen.
Nu zou je de cartoonist kunnen pakken op belediging, maar de marges zijn ruim, en proportionaliteit speelt ook een rol, zegt Van den Brink. “Want Erdogan gaat ver in zijn uitspraken, en gedraagt zich bovendien als een dictator. Dat maakt dat je als cartoonist ook ver kan gaan.”
Daarbij, zoals Dommering het interpreteert: “Deze cartoon refereert er duidelijk aan dat Erdogan Twitter misbruikt. Dat zou je kritiek op iemand in een publieke functie kunnen noemen. En dat mag.”
Had Erdogan niet kunnen bedenken dat dit verbod juist een averechts effect sorteert, nu de anderhalf jaar oude cartoon weer overal opduikt? Dommering: "Als hij een goede PR-adviseur had geraadpleegd had hij dit vermoedelijk niet gedaan.”
Twitter bericht wordt geladen...
Daar denkt Van den Brink anders over: “Nou, veel van zijn landgenoten, zowel hier als in Turkije, zullen het vreselijk vinden dat hun president op deze manier wordt beledigd. Wij vinden het misschien volkomen belachelijk en kleinzerig van Erdogan, maar zijn aanhangers zullen het geweldig vinden dat hij er zo tegen optreedt.” Zie het dus niet alleen als signaal naar Oppenheimer of Twitter. Maar ook naar de eigen achterban: Erdogan laat zien dat hij zich niet zo maar laat beledigen.
Rug recht houden
De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) dringt er bij Twitter op aan om geen gehoor te geven aan een verzoek van Turkije om bepaalde tweets te verwijderen. "We hopen en gaan ervan uit dat Twitter de rug recht houdt en het recht laat prevaleren boven dit verzoek van Turkije", aldus Thomas Bruning, algemeen-secretaris van de journalistenvakbond.
Mocht Turkije vragen om de vervolging of uitlevering van cartoonisten die zich op de vrijheid van meningsuiting kunnen beroepen, dan werkt Nederland daar niet aan mee, zei minister Ferdinand Grapperhaus van Justitie vanmiddag. De VVD had Grapperhaus gevraagd om het op te nemen voor cartoonisten als Oppenheimer. Turkije heeft overigens Nederland niet gevraagd om te helpen Oppenheimer aan te pakken, zei Grapperhaus. Omdat Twitter een Amerikaans bedrijf is, moet Turkije daarvoor bij de Verenigde Staten aankloppen.
Turkse tekenaars hebben het al langer moeilijk
Ruben L. Oppenheimer is niet de eerste buitenlandse cartoonist aan wie Erdogan aanstoot neemt. De advocaten van de Turkse president hebben Twitter ook gevraagd om elf cartoons van de Braziliaanse cartoonist Carlos Latuff te verwijderen. ‘Waarom wil Erdogan voorkomen dat de Turken mijn cartoons zien’, reageert hij per tweet. ‘Waar is hij bang voor?’
De website van Latuff werd zo’n twee jaar geleden al eens in de ban gedaan. “Turkije is het enige land waar mijn blog officieel is geblokkeerd”, zei de Braziliaan die zich in zijn cartoons ook regelmatig tegen Israël richt, destijds. “Het laat zien dat Turkije geen democratie is”, zei hij in een interview tegen Al-Monitor. Latuff bekritiseerde door middel van zijn cartoons onder meer het harde optreden van Erdogan tijdens de protesten in het Gezi-park in 2013 en de inperking van de vrijheid van meningsuiting in Turkije.
Het beledigen van het staatshoofd en andere regeringsfunctionarissen is strafbaar, zo staat in de Turkse wet te lezen. Duizenden Turken werden de afgelopen jaren al vervolgd omdat ze de president zouden hebben gekrenkt. De Turkse cartoonisten weten dat als geen ander. Helemaal na de mislukte staatsgreep in de zomer van 2016 werd de druk op hen verder opgevoerd.
Ik ben mijn gevoel voor humor in de gevangenis niet kwijtgeraakt
Celstraffen
Zo kregen cartoonisten Bahadir Baruter en Ozer Aydogan van het satirische tijdschrift Penguen een gevangenisstraf van een jaar opgelegd. Die werd later omgezet in een geldboete van ongeveer 2500 euro. Ook satirische tijdschriften sloten hun deuren. Begin dit jaar stopte het magazine Girgir. Eerder ging al het magazine Penguen, dat bekendstond om zijn Erdogan-cartoons, ter ziele.
En ook een van de Turkije’s bekendste cartoonisten, Musa Kart, werd ruim een jaar geleden opgepakt vanwege zijn Erdogan-cartoons. Samen met een paar van zijn collega’s van de krant Cumhuriyet verdween hij achter de tralies. Na een paar maanden cel werd hij afgelopen zomer vrijgelaten. “Ik ben mijn gevoel voor humor in de gevangenis niet kwijtgeraakt”, citeerde de Wall Street Journal Kart na zijn vrijlating. “Zo lang als er leven is, zullen humor en karikaturen blijven bestaan.”
Lees ook de column van Sylvain Ephimenco van vorig jaar: De afstand tussen geitenneuker en mierenneuker is kort