Het gevaar van groot

De geplande afschaffing van de dividendbelasting op aandringen van VNO-NCW en grote bedrijven als Unilever en Shell wekt bij de Nederlandse burger geen enkel enthousiasme op. In de verkiezingen was deze belasting geen thema. Toch heeft de afschaffing ervan voor het kabinet Rutte III zo’n hoge prioriteit dat het bereid is een storm van kritiek op de koop toe te nemen. De grote bedrijven, zo bleek recent in een hoorzitting in de Tweede Kamer, vinden het op hun beurt erg onbetamelijk dat mensen in Nederland niet dankbaar zijn voor het goede werk dat ze hier verrichten en begrijpen niet dat er nog over de afschaffing van die dividendbelasting gezeurd moet worden.

Dit past in een wereldwijd patroon. Bedrijven worden steeds groter en machtiger en trekken zich steeds minder aan van de manier waarop de onbeduidende burgers de maatschappij willen inrichten. Eerder dit jaar zagen we al met de publicatie van de Paradise Papers dat belasting betalen alleen nog iets is voor prutsers als u en ik. Belasting betalen is zóóó 20e eeuw. Grote spelers, van hippe techbedrijven tot grote sportmerken en van eerbiedwaardige koningshuizen tot wereld-verbeterende popsterren, doen daar al jaren niet meer aan.

Geniepige belastinghervorming In Amerika wordt momenteel met sneltreinvaart een geniepige belastinghervorming door het Congres gejaagd die de belastingen van de Republikeinse donorklasse ― superrijken, banken en grote ondernemingen ― drastisch zullen verlagen, terwijl de belastingen voor de Amerikaanse middenklasse met een korte vertraging behoorlijk zullen stijgen. Met de invoering van dit belastingplan zal er bovendien zo’n groot gat in de begroting ontstaan dat je er met een monstertruck doorheen kan rijden en dat betekent minder geld voor zorg en onderwijs. Het plan dat wordt verkocht als een belastingverlaging voor iedereen ― Trump wilde het aanvankelijk de Cut Cut Cut Act noemen ― komt in feite grotendeels ten goede aan grote bedrijven en miljardairs. Dat is de reden waarom het zonder overleg door het Congres heen wordt gejast voordat iemand de kleine lettertjes kan lezen. En passant probeert Trump ook de Consumer Financial Protection Bureau , de toezichthouder op de financiële wereld die de consument beschermt tegen flessentrekkerij van Wall Street, te ondergraven ― alsof de financiële crisis nooit heeft plaatsgevonden. Om nog maar te zwijgen van het recente besluit om in de VS de netneutraliteit op te heffen, het principe dat internetproviders verbiedt om onderscheid te maken tussen verschillende soorten internetverkeer zodat kleine partijen zichtbaar en toegankelijk blijven en niet volledig worden weggedrukt door de telecomgiganten.

Wat deze voorbeelden laten zien is dat de grote politieke kwestie van deze tijd een andere is dan waar het doorgaans in het publieke debat over gaat. Op rechts raakt men niet uitgepraat over de bedreiging van de nationale identiteit en het belang van Zwarte Piet voor het voortbestaan van onze manier van leven. Op links breken opiniemakers zich liever het hoofd over de vraag hoeveel verschillende gender identities er op een speldenknop passen, dan vragen te stellen over zoiets ordinairs als geld en macht. En als het dan toch over sociaal-economische issues moet gaan, dan draait het meestal nog steeds om de verhouding overheid en markt ― linkse partijen willen meer inmenging van de overheid terwijl rechtse partijen juist meer ruimte willen voor de vrije markt.

Crony capitalism De vraag is er echter vooral wat voor soort markt we willen: Staat de markt in dienst van de burgers of staan de burgers in dienst van de markt? Volgens de Engelse politieke econoom Will Hutton zat er vroeger een soort natuurlijke grens aan de omvang van grote bedrijven. Als bedrijven te groot werden, dan woekerden de managementlagen zich over de organisatie uit en werden ze onbestuurbaar, log en inefficiënt. Daarom gingen overheden zich alom minder zorgen maken over machtsconcentraties op de markt. Dat was een probleem dat de markt zelf oploste. Met de opkomst van nieuwe informatie- en communicatietechnologie is de wereld echter veranderd. Nieuwe techbedrijven moeten juist snel opschalen om hun platform levensvatbaar te maken. Er is maar plaats voor een klein aantal alternatieve platforms in de digitale wereld. Hoe groter je bent, ― getuige bedrijven als Google, FaceBook, Uber en Airbnb ― hoe beter je dienstverlening en hoe groter de kans dat je overleeft in een wereld van giganten. De nieuwe informatietechnologie heeft ook bedrijven uit het analoge tijdperk nieuwe ruimte gegeven om enorm te worden. Nieuwe informatietechnologie maakt de bedrijfsprocessen doorzichtig en bestuurbaar, waarmee ook daar de eerdere grenzen aan de groei zijn verdwenen. De trend is dan ook naar een concentratie en consolidatie van bedrijvigheid in steeds grotere multinationale bedrijven. Deze toenemende concentratie van marktmacht bedreigt niet alleen de democratie, maar leidt ook tot een slecht functionerende markt met prijsopdrijving, hoge bedrijfswinsten, lage investeringen en lage lonen. Het leidt tot wat in de Angelsaksische wereld crony capitalism wordt genoemd, een kapitalisme dat niet draait om innovatie, ondernemerschap en durf, maar om ons-kent-ons, oligopolievorming en risicomijding. Dat is niet iets dat Rutte III had moeten ondersteunen.