Direct naar artikelinhoud

Populistische revolutie VS komt tot stilstand: Democraat wint in conservatief Alabama

De speciale senaatsverkiezing in de Amerikaanse staat Alabama is verrassend gewonnen door de Democraat Doug Jones. De verliezers zijn de Republikeinse kandidaat Roy Moore, president Donald Trump en zijn grote strateeg achter de schermen, Steve Bannon.

Democraat Doug Jones bedankt zijn kiezers tijdens het feest op de verkiezingsavond in Birmingham, Alabama.Beeld reuters

Daarmee is de populistische revolutie in Amerika, door Breitbart-leider Bannon aangevoeld en vorig jaar door Trump uitgevoerd, voor dit moment tot stilstand gekomen. En dat in een van de meest conservatieve staten van Amerika, waar 25 jaar geleden voor het laatst een Democraat tot senator werd gekozen, Richard Shelby (die zich later tot Republikein bekeerde). Het meest directe effect van de Democratische overwinning is dat de Republikeinse meerderheid in de Senaat slinkt tot twee zetels (51-49). Twee Republikeinse dissidenten zijn voldoende om wetgeving tegen te houden, wat regeren voor Trump lastiger zal maken. Ook krijgen de Democraten nu zicht op een meerderheid, als ze tijdens de senaatsverkiezingen in november volgend jaar twee staten kunnen afpakken van de Republikeinen (maar dan moeten ze hun eigen zetels wel houden).

De speciale verkiezing in Alabama was nodig omdat een van de twee zittende senatoren uit de staat, Jeff Sessions, onder Trump minister van Justitie was geworden. De normaal gesproken oninteressante verkiezing werd interessant toen de hard-christelijke outsider Roy Moore de Republikeinse voorverkiezingen won, waardoor de Democraten ineens een kansje leken te maken. Zeker toen de Washington Post onthulde dat Moore als dertiger achter tienermeisjes aan had gezeten.

Republikeinen kunnen rug rechten

Dat lijkt hem de kop te hebben gekost. De opkomst onder Republikeinse kiezers was veel lager dan tijdens de presidentsverkiezingen vorig jaar. Bovendien ging een klein maar significant deel van de stemmen (1,7 procent)  naar 'inschrijf'-kandidaten, namen die kiezers zelf mogen opgeven als ze niets van hun gading vinden in het aanbod. Het verschil tussen Jones en Moore was 1,5 procentpunt. Trump won Alabama vorig jaar nog met 28 procentpunten verschil van Clinton.

De indirecte effecten van Moores verlies dinsdagavond wegen misschien nog wel zwaarder dan de directe effecten. President Trump schaarde zich twee weken geleden volledig achter Moore. Vrijdag voerde hij nog campagne voor hem, en maandag deed ook Trump-fluisteraar Bannon een duit in het zakje met een speech waarin hij het 'wonder' van Trump aan de vaak diep-gelovige achterban van Moore uitlegde.

Maar het drankje van het tovenaarsduo, dat in 2016 nog een onmogelijk geachte presidentschap opleverde, bleek niet krachtig genoeg meer in een van de meest conservatieve staten van Amerika. Dat betekent dat het Republikeinse establishment nu de rug recht. Hoewel de partij de lijn van Trump volgde en veel senatoren Moore niet durfden af te vallen ('Laat de kiezers in Alabama maar beslissen', was hun devies), halen zij nu alsnog hun gelijk: als de populistische revolutie van Bannon in Alabama tot een Democratische overwinning leidt, is dat geen goede strategie voor de verkiezingen van 2018.

De populistische revolutie in Amerika, door Breitbart-leider Bannon aangevoeld en vorig jaar door Trump uitgevoerd, is voor dit moment tot stilstand gekomen

Hard tegen hard

Het zal hard tegen hard gaan. Republikeins congresman Peter King uit New York probeerde Bannon woensdagochtend op grond van zijn uiterlijk te diskwalificeren: 'Hij ziet eruit als een verfomfaaide dronkenlap die per ongeluk het politieke podium opgestommeld is. Dit is niet het type dat we nodig hebben in de politiek.' De politieke adviseur van Bannon, Andy Surabian, gaf de traditionele conservatieven de schuld van het verlies: 'Mitch McConnell en zijn bondgenoten van de gevestigde orde hebben de Democraat gekregen die zij wilden in Alabama, en gaan nu openlijk de agenda van president Trump tegenwerken. Vergis je niet, McConnell is nu de hoogste Democraat in Amerika. Gefeliciteerd, moeras.'

Het verlies van Moore hoeft niet te betekenen dat andere kandidaten van Bannon elders geen kans maken. Moore was een bijzonder zwakke kandidaat, ook zonder de verhalen over zijn zoektocht naar tienermeisjes in het winkelcentrumpje van Gadsden. In de laatste dagen van de campagne sprak hij nostalgisch over de slavernijtijd, hield hij vol homoseksualiteit onwettig te willen verklaren en verklaarde zijn woordvoerder dat moslims niet in het Congres thuishoren. Bij de fundamentalistische christenen in de staat ging dat erin als Gods woord in een ouderling, maar onder een groep welgestelde Republikeinen viel dat niet goed; zij bleven thuis, vulden een alternatieve kandidaat in op het stemformulier of stemden zelfs op Jones.

'Bannon ziet eruit als een verfomfaaide dronkenlap die per ongeluk het politieke podium opgestommeld is'
Republikeins congresman Peter King

Zwarte stemmen

De andere senator uit Alabama, ex-Democraat Shelby, gaf het voorbeeld: hij zei zondag zei dat hij niet op Moore zou gaan stemmen. Daarnaast was de grote opkomst onder Afrikaans-Amerikanen een noodzakelijk element van de overwinning van Jones, die in 2002 twee Ku Klux Klan-leden achter de tralies wist te krijgen die verantwoordelijk waren voor de bomaanslag op een zwarte kerk in Birmingham in 1963. 'Vote or Die', was de slogan waarmee de nazaten van de burgerrechtenbeweging hun gemeenschap mobiliseerden. De zwarte stemmen waren doorslaggevend: van de zwarte vrouwen (18 procent van de kiezers) koos 97 procent voor de Democraat.

Opvallend was dat het Sweet Home Alabama-chauvinisme, zeer zichtbaar in de loyaliteit met de football-teams en andere sporten, ook progressief bleek te kunnen worden vertaald. 'Op een gegeven moment moeten we ophouden over te komen als idioten in de ogen van de rest van het land', zei oud-basketballer Charles Barkley, een zoon van Alabama, op campagne voor Jones. 'Laat niemand Alabama beledigen', zei de zwarte senator Cory Booker uit New Jersey. Met andere kandidaten en in andere staten met andere bevolkingen liggen de kansen weer anders. Maar Alabama heeft laten zien dat het morele elastiek van Trump en de Republikeinen niet oneindig kan worden opgerekt. 'Deze hele race ging over waardigheid en respect', zei Jones in zijn overwinningstoespraak. 'Wij hebben het land laten zien hoe we kunnen zijn.'

De zwarte stemmen waren doorslaggevend: van de zwarte vrouwen (18 procent van de kiezers) koos 97 procent voor de Democraat

Wie is die Roy Moore en waarom is hij zo omstreden?

De Republikeinen riepen 'Judge' Roy Moore eerder al op zijn campagne te staken. Hij weigerde.

De ultra-rechtse club van James O'Keefe probeert linkse instellingen met undercover-acties in diskrediet te brengen. De Amerikaanse krant The Washington Post trapte niet in een vermeend slachtoffer van Moore.

De omstreden Republikeinse kandidaat voor een senaatszetel Roy Moore kwam terug in de peilingen dankzij tweets van Trump. Daardoor verschuift ook de aandacht naar wangedrag in het verleden van de president zelf.