Opinie op Zondag - Dirk-Jan van Baar: 'Wees zuinig op de Europese Gutmensch'

De opkomst van populistische partijen geldt overal in Europa als 'het nieuwe normaal', dus is het logisch dat de entree van de AfD in de Duitse Bondsdag in dat perspectief wordt bezien. Waarom zou Duitsland anders (en beter) zijn? In Engeland is er schadenfreude over de moeilijkheden om in Berlijn een nieuwe regering te vormen. Bij ons zijn die als 'Haagse toestanden' geduid. Even was er het idee dat Angela Merkel wel wat advies van Mark Rutte kon gebruiken. Wij hebben al vijftien jaar ervaring met rechtse populisten en zelfs in de Volkskrant kun je lezen dat daarbij niet steeds naar het nazi-verleden moet worden verwezen. Dat werkt - weten wij - averechts.

In Duitsland denken ze daar anders over en werd een werkbezoek van Rutte aan Berlijn meteen geschrapt. Nederland geldt daar als schrikbeeld. Bij de CDU herinneren ze zich nog de implosie van het CDA na de regeerperioden onder Lubbers en Balkenende, en bij de SPD mogen ze blij zijn dat ze niet dezelfde meltdown beleefden als de sociaaldemocraten bij ons.

Het idee dat de Duitse christendemocraten ook verder kunnen met de AfD, wat bij ons met de LPF en de PVV tot twee keer toe een mislukking was, kan alleen in Nederland bestaan. Wij denken altijd gidsland voor onze Oosterburen te moeten zijn - zelfs met geflopte ideeën. Wat Duitsland ook anders maakt is dat het veertig jaar DDR-dictatuur in zich draagt, waarbij het geknechte Oost-Duitse volk bij het eerste zuchtje vrijheid zelf besloot om in de Bondsrepubliek op te gaan.

Herhaling van fouten vermijden

In Duitsland is het verleden nooit ver weg, waarbij de echo van de instabiele Weimar-republiek permanent aanwezig is. De hele naoorlogse grondwet is erop gericht om herhaling van de fouten in die eerste Duitse democratie te vermijden, waarbij stevige verankering binnen Europa voorop staat. Dat is niet zozeer uit schuldgevoel, wat in Nederland wordt gedacht, maar uit verlicht eigenbelang. De geschiedenis heeft uitgewezen dat Duitsland zich geen Schaukelpolitik tussen Oost en West kan permitteren, maar berekenbaar moet zijn voor de buren. Voor álle buren, die in de meeste gevallen niet alleen met de Tweede Wereldoorlog hadden te maken, maar ook met de Eerste Wereldoorlog, die minstens zo verschrikkelijk was. In Frankrijk en België is die nog niet vergeten.

Wie nu denkt dat we weer doodleuk kunnen terugkeren naar negentiende-eeuwse Realpolitik, heeft niet begrepen dat de Frans-Duitse verzoening de grondsteen van de Europese vrede is en dat elke verstoring (zoals het opbreken van de euro) de verhoudingen in héél Europa op scherp zet.

In Nederland denken velen dat dit wel zal loslopen en bangmakerij is. Wij denken bij barbarij aan de islam en zien elke verwijzing naar fascisme als demonisering. Het hele 'narratief' van Fortuyn en Wilders is zo ingeburgerd dat wij ook betrekkelijk ontspannen staan tegenover 'het nieuwe normaal'. In Duitsland, waar neo-nazi's wel degelijk aanslagen op migranten hebben gepleegd (en waarover heel wat minder is bericht dan over de nieuwjaarsnacht in Keulen, waar géén doden vielen), zouden bij zo'n onserieuze figuur als Thierry Baudet alle alarmbellen afgaan.

Wees zuinig

Daarbij komt dat het populisme zich overal met een eigen nationaal gezicht manifesteert en dat het fascisme in bijna alle Europese landen een levendige geschiedenis heeft die als tweede natuur nog aanwezig is. In Italië, het geboorteland, marcheren ze weer en in Frankrijk stemde veertig procent op Marine Le Pen, hoewel het 'gekuiste' Front National onveranderd de geest van Vichy uitademt en openlijk met Poetin flirt. In Spanje maakt het Catalaanse separatisme herinneringen wakker aan de Franco-tijd. In Polen herleven autoritaire tijden, en in alle kleine Midden-Europese en Balkanlanden staan nog rekeningen open. U vindt dat ik overal fascisme zie? In het nieuwe EU-land Kroatië werd onlangs een in Den Haag veroordeelde oorlogsmisdadiger die demonstratief zelfmoord pleegde in het parlement als nationale held vereerd.

Dat 'nieuwe normaal' is wel degelijk problematisch en niet iets om na de Brexit en de verkiezing van Trump met begrip voor de zorgen van de gewone man van een democratische krans te voorzien. Het is puur ressentiment en waartoe dat leidt weten ze in Duitsland maar al te goed.

Dan is het kortzichtig om laatdunkend over Angela Merkel en de Duitse politieke correctheid te doen. Dan sla je de plank mis om de Europese boodschap van Emmanuel Macron louter als exploitatie van het Duitse schuldgevoel te zien en te doen alsof hij alleen op 'onze' centen uit is. Nederlanders die dit politieke wonderkind, die het populistische monster in de bek keek en in een directe krachtmeting versloeg, zo kleingeestig duiden, zien niet hoe belangrijk en visionair de pacificerende kracht van de Frans-Duitse verzoening nog altijd is en hoe mistroostig 'het nieuwe normaal' voor onze manier van leven kan uitpakken. Wees dus zuinig op de Europese Gutmensch, een engelachtig wezen dat als bijzondere diersoort moet worden gekoesterd.

^{Dirk-Jan van Baar is historicus.}