Heilige koeien

Mijn nieuwe hobby: de laatste tijd verzamel ik berichten die gaan over het snijpunt van geloof en gekte, over symbolen die incidenten veroorzaken – woede en agressie. Ze gaan over mensen, vlaggen, dieren, grenzen, gebouwen, volkslied, standbeelden.

Mijn verzameling groeit met de dag.

In Pakistan is de minister van Justitie opgestapt onder druk van radicale islamisten. Zij beschuldigen hem van godslastering. De minister had niks verkeerds over Mohammed gezegd – hij was gewoon vergeten de Profeet te vermelden in het ontwerp van een kieswet. De minister maakte excuses, schoof de Profeet alsnog de wet in – te laat, te laat. Aanhangers van Tehrik-i-Labaik, een snel groeiende ultra-religieuze partij, legden het verkeer in Karachi plat en richtten een protestkamp op, van waaruit ze wekenlang protesten organiseerden.

In India wordt filmster Deepika Padukone ernstig bedreigd omdat ze in een historische film de legendarische hindoekoningin Padmavati speelt, die in een droomscène een romantische ontmoeting zou hebben met een sultan, een moslim dus. De makers ontkennen bij hoog en laag dat die scène bestaat, zonder effect. Eerst dreigde een fundamentalistische splinterpartij de neus van de actrice af te snijden. Daarna deed een parlementslid van de hindoe-fundamentalistische regeringspartij BJP er een schepje bovenop: hij zette een prijs van ruim anderhalf miljoen dollar op het hoofd van de actrice.

In India zijn er nu ook de koeienhoeders, de cow protection vigilantes, zelfbenoemde bewakers van de heilige koeien, die het volmaakte excuus vormen om moslims aan te vallen die de dieren zouden krenken en mishandelen. Sinds de partij van Modi aan de macht is, is het aantal incidenten gigantisch gestegen. Regelmatig vallen er doden. Vorige maand nog werd er een man gelyncht.

Dit soort berichten is van alle tijden. Maar waar de behoefte aan identiteit als houvast groeit, groeit ook het symbolen-extremisme – helemaal als die symbolen zogenaamd bedreigd worden. Kijk naar wat zich met atleten rond de Amerikaanse vlag afspeelt, kijk naar het verbeten vasthouden aan de zwartheid van Zwarte Piet, kijk naar vergeten standbeelden die plotseling midden in een identitair strijdperk staan. Sinds de kwestie-Catalonië een crisis werd, is ook de verkoop van Spaanse vlaggen geëxplodeerd.

Vorige maand was er in Spanje ook commotie over de nieuwe shirts van het nationale voetbalteam – een naar beneden lopende paarse streep zou verwijzen naar de tweede Spaanse republiek! Ik begreep niet meteen wat daar zo erg aan is, maar die vlag schijnt nog altijd gebruikt te worden door tegenstanders van de monarchie. In ieder geval liep het meteen hoog op – ook zagen critici van het tenue er stiekeme verwijzingen naar de gehate vlag van Catalonië in. Meteen werd er een online petitie gestart.

Dat de maker ontkende dat het shirt politieke bedoelingen had, dat de ‘paarse’ streep als je goed keek gewoon blauw bleek te zijn, het hielp allemaal niets. De beste grief is de imaginaire grief – daar krijgt de waarheid mooi geen vat op.

Al die verhitte symbolen zijn natuurlijk symptomen. Afgelopen week maakte ik in Moskou opnames met de Russische ultrarechtse ultranationalist Aleksandr Doegin, voor een nieuwe, dit voorjaar uit te zenden documentaire-reeks. Doegin is een filosoof en activist over wie vaak wordt gezegd dat hij invloed op Poetin heeft. Belangrijker is dat Doegin een held is in westerse alt-right-kringen – zijn ontelbare, volumineuze geschriften worden door ‘traditionalisten’ ijverig vertaald (onder andere door de vrouw van ‘nativist’ Richard Spencer, de bedenker van alt-right). Doegin zelf belt vaak in bij de ultrarechtse propagandazender Infowars.

Waarom is hij zo gezien? De Rus staat een samenleving voor die cultureel homogeen is, waar het individu geheel en al ondergeschikt is aan de onveranderlijke ziel en de waarden van de cultuur/natie. Die waarden zijn specifiek, nooit universeel. De Verlichting, met zijn nadruk op gelijkheid en zelfontplooiing van het individu, is de vijand die vernietigd moet worden.

Doelwit zijn de liberale elites, die de cultuur verkwanselen. Culturen moeten hun eigenheid verdedigen; van Doegin mogen moslims gerust de sharia invoeren, maar alleen in islamitische landen. Het grote kwaad voor hem is diversiteit binnen een samenleving, de verdunning van eigenheid, homeopathisch of anderszins. De dominante cultuur moet het voor het zeggen hebben. Minderheden kunnen hoogstens geduld worden.

Dat gedachtengoed wint overal aan kracht. Naïef zijn niet de heethoofden met hun infantiele woede over hun bedreigde vlaggen en koeien, en hun droom van culturele homogeniteit. Naïef zijn degenen die de groeiende aantrekkingskracht ervan onderschatten.