Een 'dynamisch compromis' noemde EU-Brexitonderhandelaar Barnier vrijdag het eerste deelakkoord met Londen, waarin is vastgelegd hoe Groot-Brittannië de EU op 29 maart 2019 gaat verlaten. De afspraken over de scheiding worden volgend jaar uitgewerkt, parallel aan de onderhandelingen over de toekomstige handelsrelatie met Groot-Brittannië. 'We zijn aan het eind van de eerste helft en staan met 10-0 voor', concludeert een nauw betrokken EU-ambtenaar. De hoofdpunten van de scheidingsakte:

Burgerrechten

De circa 3,5 miljoen Europeanen die in Groot-Brittannië wonen en de 1 miljoen Britten op het vasteland zullen niet lijden onder de Brexit. Hun bestaande rechten - op verblijf, werk, zorg, opleiding, uitkering - blijven bestaan. Dat geldt eveneens voor gezins- en familieleden, ook als die nog niet in Groot-Brittannië (of op het vasteland) wonen, en voor toekomstige kinderen.

De afspraken hierover worden in Britse wet omgezet en kunnen bij de Britse rechter worden afgedwongen. Die rechters zijn verplicht rekening te houden met eerdere uitspraken van het Europees Hof van Justitie. De Britse rechtbank kan ook zelf (gedurende de eerste acht jaar na de Brexit) zaken naar het Europees Hof blijven doorverwijzen, iets wat nu honderden keren per jaar gebeurt. Groot Brittannië verplicht zich een nieuwe onafhankelijke raad op te richten, die toeziet op het naleven van de nieuwe regels.

Aanvankelijk verzette Londen zich fel tegen elke bemoeienis van het Europees Hof na een vertrek uit de EU. Niemand kon en mocht twijfelen aan de kwaliteit van de Britse rechters. Voor de Brexiteers was het een speerpunt in hun campagne. Niet alleen hierbij is Londen door de knieën gegaan, de Britse onderhandelaars hebben ook hun verzet tegen de export van uitkeringen (pensioen, kinderbijslag) naar een ander EU-land gestaakt. Waar Groot-Brittannië ook moest terugkrabbelen, is de omslachtige vergunningsprocedure voor de EU-onderdanen die het in gedachte had: die wordt snel, efficiënt en niet te duur.

De rekening

Groot-Brittannië belooft alle financiële verplichtingen na te komen die voortvloeien uit zijn EU-lidmaatschap. Uitgangspunt bij het opstellen van The Bill is dat geen van de EU-landen meer betaalt aan de EU, of minder ontvangt, door het Britse vertrek. Praktisch betekent dit dat Londen meebetaalt aan het EU-budget tot en met 2020 (het einde van de huidige meerjarenbegroting). Verder honoreert het alle financiële toezeggingen van de EU aan bedrijven, burgers en landen die met Britse instemming zijn gedaan, betaalt het voor de opgebouwde pensioenverplichtingen van EU-ambtenaren, en staat het borg voor aangegane EU-leningen en giften (opvang vluchtelingen in Turkije, investeringen in Afrika).

Alles bij elkaar opgeteld gaat het volgens de Britten om 45 miljard euro. De EU plakt er geen cijfer op, omdat de eindafrekening pas kan worden opgemaakt als Groot-Brittannië daadwerkelijk op 30 maart 2019 de EU heeft verlaten. Bovendien zijn er onvoorspelbare risico's: als Oekraïne of een ander land een lening uiteindelijk niet terugbetaalt, wordt dat alsnog een strop voor de EU.

Aanvankelijk beweerden de Brexiteers dat niet Groot-Brittanië maar de EU zou moeten betalen. Later zei de Britse minister Johnson (Buitenlandse Zaken), geconfronteerd met bedragen in de media over 100 miljard euro, dat de EU naar dat geld 'kon fluiten'.

EU-ambtenaren tonen zich nu tevreden over het resultaat: alle financiële rubrieken die Brussel had aangewezen zijn overgenomen. De enige toezegging van EU-zijde is dat Groot-Brittannië niet hoeft op te draaien voor de verhuiskosten van de twee EU-agentschappen in Londen (het Geneesmiddelenbureau en de Bankenautoriteit).

Grens Noord-Ierland

Politiek gezien de moeilijkste en explosiefste kwestie: wat voor grens krijgt Ierland met Noord-Ierland, zodra Belfast met Londen de EU verlaat? Afgelopen dagen werd juist hierover het hardst en langst onderhandeld met als resultaat een serie eenzijdige toezeggingen van Groot-Brittannië. Londen belooft dat er geen harde grens komt tussen Noord-Ierland en Ierland (dus geen slagbomen en controles). Londen wil dit vastleggen in het toekomstige handelsverdrag met de EU. Lukt dit niet, dan komt Londen met 'specifieke oplossingen' voor de 'unieke situatie' op het Ierse eiland. Loopt ook dat mis, dan zegt Groot-Brittannië toe de bestaande EU-regels ruwweg te handhaven voor Noord-Ierland. Het vertrouwen in deze dubbele belofte is niet groot, getuige de volgende paragraaf in de scheidingsakte. Die stelt dat mocht alles falen Groot-Brittannië garandeert dat er geen nieuwe wetgevende blokkades ontstaan tussen Noord-Ierland en Ierland. De Noord-Ierse regering krijgt het laatste woord hierover.

Feitelijk is het Ierse probleem doorgeschoven. Wat zich wreekt, is de onverzoenlijkheid van twee Britse wensen: uit de EU stappen (dus uit de interne markt en douane-unie) en tegelijk geen grens tussen Ierland en Noord-Ierland willen. De EU vreest dat zonder grenscontroles Noord-Ierland straks een smokkelroute naar de Unie wordt. Londen wil geen 'status aparte' voor Noord-Ierland (Britse enclave met EU-regels) omdat de Schotten dat dan ook eisen. Komende maanden zal de EU bezien hoe Groot-Brittannië zijn toezeggingen vormgeeft. 'Niemand mag deze problemen onderschatten', waarschuwde Barnier vrijdag.

Handelsakkoord

Als de regeringsleiders komende vrijdag tijdens de EU-top concluderen dat er 'voldoende vooruitgang' is geboekt bij de scheidingsakte - zeer waarschijnlijk - kunnen de onderhandelingen beginnen over het kader van een toekomstig handelsakkoord tussen de EU en Groot-Brittannië. En dan beginnen de problemen pas echt, voorspelde EU-president Tusk vrijdag. 'Scheiden is moeilijk. Maar scheiden én een nieuwe relatie beginnen, is nog veel moeilijker.' De eerste hobbel is dat Groot-Brittannië een overgangsperiode van twee jaar wil (2019-2021) om de klap voor het Britse bedrijfsleven te verzachten. De EU is daartoe bereid, maar stelt voorwaarden: gedurende die twee jaar moet Groot-Brittannië alle EU-wetten respecteren (ook de nieuwe) en aan alles meebetalen, terwijl het zelf geen zeggenschap meer in de EU heeft.

Barnier zal zijn Britse collega's vragen wat voor handelsrelatie zij willen, wetende dat de Britse regering hierover verdeeld is. De Britse premier May praat steeds over een 'diepe en speciale relatie' tussen de EU en Groot-Brittannië. Maar hoe dieper de handel (lees: hoe minder handelsbarrières), hoe meer Londen moet voldoen aan de Europese regels. De EU op haar beurt moet oppassen: als het te veel weggeeft aan Londen, staan andere handelspartners op de stoep in Brussel om hetzelfde te eisen. Daarnaast kan een te soepele handelsdeal andere EU-landen aanmoedigen ook de Unie te verlaten. Ondertussen tikt de klok verder: de scheidingsakte en het kader voor het handelsverdrag dienen uiterlijk komend najaar te zijn afgerond. Het handelsverdrag kan pas na het Britse vertrek worden afgesloten en heeft de goedkeuring nodig van alle nationale parlementen.

Reacties
Na maanden onderhandelen is de eerste fase van de Brexitonderhandelingen afgerond. Hiermee is de weg vrij voor onderhandelingen over de handelsrelatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU. Lees hieronder alle reacties op de deal.

Brits-Iers hoofdpijndossier
Zo onzichtbaar als de Brits-Ierse grens is, zo zichtbaar zijn de problemen die ze oplevert bij de Brexitonderhandelingen. Hier staan May, de Ieren en de Noord-Ieren tegenover elkaar. (+)

Handelsakkoord
Een handelsakkoord met de EU zit er voor de Britten waarschijnlijk nog niet in. Ze hebben zich verkeken op Merkels romantiek en hun eigen verdeeldheid. (+)

De Tories
De Tories, op congres bijeen, zien in hun koninkrijk een vrijplaats voor de wereldhandel. De socialisten fantaseren van een arbeidersparadijs in de Noordzee. Premier May gaat onderwijl proestend ten onder. (+)

Tijdlijn
Zeven sleutelmomenten voor het Britse afscheid van de Europese Unie.