Toen Brian Tevreden eind oktober een van de Britse kranten opensloeg schoot hij in de lach. Frank de Boer lag er al uit bij Crystal Palace, Ronald Koeman bij Everton en nu zou Jaap Stam bij Reading de volgende Nederlandse trainer worden die z'n koffers mocht pakken.
"Wij Nederlanders kunnen er nog maar weinig van, dat hoor je hier overal", vertelt Tevreden. "Maar we hebben nog steeds goede trainers hoor en daar hoort Koeman ook bij. En De Boer ook."
De 36-jarige Tevreden was begin deze eeuw middenvelder van clubs als FC Volendam, FC Emmen en FC Dordrecht. Tegenwoordig is hij technisch directeur van Reading. De nummer veertien van het tweede niveau in Engeland is met Stam een van de weinige buitenlandse clubs die nog een Nederlander aan het roer heeft. "Tja, alle ogen zijn nu op Jaap gericht. Maar Koeman en De Boer komen echt wel weer aan de bak, hoor."
Misschien is de wens een beetje de vader van de gedachte bij Tevreden, want welke topclub zit er nog te wachten op een Nederlandse trainer? In september werd Andries Jonker ook al ontslagen bij VfL Wolfsburg en Peter Bosz kreeg zondag zijn congé bij Borussia Dortmund. We zijn een voetballand in verval.
Voor het eerst sinds 2002 ontbreekt Oranje op een WK, voor het eerst sinds het seizoen 1998/1999 geen Nederlandse club na de winter in Europa en van de 'grote vier' van weleer – Rafael van der Vaart (34), Robin van Persie (34), Wesley Sneijder (33) en Arjen Robben (33) – excelleert alleen laatstgenoemde nog in de Europese top. Van Oranje heeft hij al afscheid genomen, terwijl een opvolger van topniveau niet klaarstaat.
Golfbeweging
"Is het crisis?", Frans de Kat noemt het liever niet zo. "Het kan beter met het Nederlands voetbal, dat is deels een golfbeweging. In de jaren tachtig misten we zelfs twee WK's en een EK. Maar ons voetbal staat nog steeds hoog in aanzien, dat merkte ik in mijn tijd bij Arsenal ook. We plakken het woordje crisis er vooral zelf op. In het buitenland zien ze ons niet als een land in crisis."
De Kat werkte twee jaar bij Arsenal, waar hij trainer was van het onder 18 elftal. Anderhalf jaar geleden trad hij in dienst bij de KNVB, waar hij coördinator van de trainersopleiding is.
"Ik ben nu in Brazilië, op uitnodiging van de Braziliaanse bond", vertelt hij door de telefoon. "Zolang ze ons in Brazilië nog uitnodigen om over onze visie te praten valt het nog wel mee, haha. Maar serieus, nu het minder gaat met het Nederlandse voetbal is het verleidelijk om te roepen dat we simpelweg beter moeten verdedigen. Of fysiek sterker moeten worden of meer moeten gaan trainen."
Zestig procent balbezit hebben lijkt soms de voornaamste doelstelling te zijn
"Ik denk eerder dat we vanuit het voetbal moeten denken, dat is altijd onze kracht geweest. Zo haalde Peter Bosz vorig seizoen met Ajax de finale van de Europa League. Ik denk dat de oplossing ook niet ligt in bijvoorbeeld meer trainen, maar de trainingen kunnen wel intensiever en efficienter. Daarin moeten we als klein land creatief zijn, ook omdat we in Nederland niet de financiële middelen hebben als buitenlandse topclubs. Je moet je echt willen onderscheiden als trainer, zoals Bosz dat ook wil."
Tevreden ziet dat juist niet bij Nederlandse jeugdtrainers. "Je hoort de meeste jeugdtrainers passen, passen, passen roepen. Je ziet geen enkele speler iets creatiefs doen. Niemand die vier of vijf man uitspeelt of een steekbal geeft. Dat stimuleren de jeugdtrainers ook helemaal niet. De intentie is er ook helemaal niet om een bal vooruit te spelen. Het is nu heel vaak zo dat de bal achteruit of zijwaarts wordt gespeeld. En als het wel een keer vooruit gebeurt dan mag dat wel in een veel hoger tempo. We zijn doorgeslagen in het positiespel. Zestig procent balbezit hebben lijkt soms de voornaamste doelstelling te zijn. Dat is toch niet de bedoeling?"
Welvaart
Henk van Stee wordt ook niet vrolijk als hij naar jeugdwedstrijden kijkt. "Het is een gezapige bende geworden", schampert de Rotterdammer, die rond de eeuwwisseling coördinator van de jeugdopleiding van Feyenoord was.
"In die tijd was er veel talent. Dan was het de A1 van Ajax met Sneijder en Heitinga tegen de A1 van Feyenoord met Van Persie. Maar het was niet alleen talent. Als een ploeg nu tien minuten voor tijd 1-0 achter staat hoor je niets. Geen emotie vanaf de bank. Het ten koste van alles niet willen verliezen zie ik niet meer. Het woord 'jammer' hoor ik iets te vaak in Nederland."
Het contrast is volgens de 55-jarige Van Stee groot met Rusland en Oekraïne. Bij zowel de Oekraiense topclub Shakhtar Donetsk als de Russische topclub Zenit zette de oud-trainer van onder meer AZ en Excelsior de voetbalacademie op. "Daar kennen ze het woord jammer niet. Daar zijn ze dood- en doodziek na een nederlaag. Maar dat heeft ook met onze welvaart te maken. De overlevingsdrang ontbreekt. Voetbal is geen middel om te overleven, zoals dat in armere landen wel is."
De Kat ziet dat probleem deels ook in een land waar de jeugd opgroeit met een iPhone, een Playstation en al het andere dat afleidt van het voetbal. "Een kind in Nederland heeft alles tot zijn beschikking, die moet leren wat het is om pijn te lijden."
Daar ligt volgens De Kat een duidelijke rol voor een trainer. "Je moet jeugdspelers juist uit hun comfortzone halen en ervan bewust maken dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen ontwikkeling. Maar dat kan niet meer zoals tien, twintig jaar geleden. Je kunt als trainer niet meer roepen: zo gaan we het doen en verder kop dicht. Maar je moet ze ook niet pamperen. Je moet wel de juiste aandacht geven aan jonge spelers waardoor ze zich bewust worden dat zij verantwoordelijk zijn voor hun ontwikkeling. Bij clubs als AZ, Ajax, Feyenoord en PSV zie ik dat nu ook gebeuren. Als dat goed gaat dan komt het talent vanzelf boven."
Wegkwijnen
Vraag is wel of dat nog moet gebeuren in de Eredivisie, een competitie waar ervaring ontbreekt om talent bij de hand te nemen en waarvan de kampioen de komende jaren niet eens meer rechtstreeks wordt toegelaten tot de Champions League.
"Ja, de Eredivisie is nog altijd een uitstekende opstap naar de top", vindt Van Stee. "Het probleem is juist dat spelers al op hun zestiende weggaan naar pakweg Manchester City of Chelsea. Maar daar breken ze niet door en kwijnen ze als het even iets minder gaat al snel weg op een achterafveldje, ver weg van familie en vrienden. En hun plek in de Eredivisie wordt ingenomen door mindere spelers. Zo wordt het steeds slechter."
Tevreden is minder negatief. "Ik geloof dat het goed komt. Nederland moet nu niet in paniek raken omdat ze de weg even kwijt zijn. Neem een voorbeeld aan België. Ook die kenden een hele tijd een mindere periode. Zij hebben de boel omgegooid. Kijk waar ze nu staan. Nederland moet twee stappen terug doen, kijken wat er allemaal fout is gegaan en nieuwe plannen maken. Ik ben heel optimistisch."
Hij wijst op de Europa League-finale van Ajax in mei tegen Manchester United. "Dat hoeft geen incident te zijn. Financieel loopt Nederland achter en dat zal ook altijd zo blijven. Maar Louis van Gaal versloeg met Ajax in de midden jaren negentig ook de grootste clubs in Europa. Geld zegt niet alles."