Een wereld zonder koffie? Wen er maar aan
Klimaatverandering bemoeilijkt de teelt van koffiebonen. Daarom serveert de Geen Koffiebar alles in een koffiemok, behalve koffie. Op deze manier waarschuwt Solidaridad voor een toekomst zonder koffie.
Het is rustig in de Geen Koffiebar aan de Amsterdamse Vijzelgracht. Slechts een van de tafeltjes is bezet, uit de speakers klinkt zacht muziek. Op het krijtbord achter de toonbank staat wat er te bestellen is: een kop thee, een kop chocomel, een kop sap, maar geen kop koffie. Het is uiteindelijk de Geen Koffiebar.
Wie hier naar binnen loopt, stapt eigenlijk de toekomst in. Een toekomst zonder koffie, een wereld zonder koffieplanten. Dat klinkt onvoorstelbaar voor velen. In Nederland worden jaarlijks vele tientallen miljoenen liters koffie gedronken. De Nederlandse koffieconsumptie is daarmee goed voor een vijfde plaats op de wereldranglijst. Koffie is hier ook altijd en overal beschikbaar. Een kopje bij het ontbijt, in de trein, op je werk en dan nog eentje na het avondeten.
Maar, waarschuwt Solidaridad, de kans is reëel dat koffie verdwijnt. Met de pop-upkoffiebar, nog tot 15 december open, vraagt de ontwikkelingshulporganisatie aandacht voor de toekomst van de koffieboon en de koffieboeren, die het door klimaatverandering steeds lastiger hebben.
Met het ingezamelde geld wil Solidaridad koffieboeren gaan leren hoe zij hun koffieteelt kunnen aanpassen aan het veranderende klimaat.
Wat de Geen Koffiebar wel serveert, wordt op tafel gezet in een koffiemok. Thee, chocomel, maar ook tosti’s en brownies in een mok. Een manier om de boodschap nog eens extra onder de neus te wrijven. De 19-jarige Zoë de Zeeuw vertelt vanachter de toonbank over het goede doel. “Ik hoop te bereiken dat mensen zich realiseren dat de koffie kan verdwijnen. En dat we daar dus iets aan moeten doen.”
Iedereen die ook maar eventjes door de winkelruit naar binnen tuurt, wordt door De Zeeuw uitgenodigd om binnen te komen. Veel passanten hebben haast. De Zeeuw: “Maar, de meesten die zeggen dat ze terugkomen, komen ook echt wel terug.”
Overlevingspakket
Als ze eenmaal binnen zijn, kunnen bezoekers op verschillende manieren bijdragen aan het goede doel. Zo is er een muzikaal kunstwerk gemaakt van ouderwetse koffiekopjes, gemonteerd op dunne metalen palen. Werp je daar een muntje in, dan gaan de verschillende koffiekopjes muziek maken. De waarde van het muntje bepaalt de duur van de muziek.
Bezoekers kunnen ook de speciale Wereld Zonder Koffie Kit kopen. In dit overlevingspakket zitten hulpmiddelen, die de verschillende eigenschappen van koffie vervangen. Bijvoorbeeld plakband om de ogen open te houden, een snoepje met de smaak van koffie en een koffiegeurpad. Voor de bezoeker die echt behoefte heeft aan het oppeppende effect van koffie, is er de Koffie Kick Booth. Daarvoor moet je een verduisterd hokje in en een koptelefoon opzetten. Op een scherm verschijnt vervolgend een koffiezetapparaat - het gepruttel van het koffieapparaat hoor je door de koptelefoon. De kick wordt verzorgd door een combinatie van licht, geluid en trillingen, op een onverwacht moment.
De koffieplant heeft een natte en een droge periode nodig, maar door de klimaatverandering regent het steeds vaker, ook in de droge periode.
Met het ingezamelde geld wil Solidaridad koffieboeren gaan leren hoe zij hun koffieteelt kunnen aanpassen aan het veranderende klimaat. Klimaatslimme landbouw, noemt Solidaridad dat. Gedurende dat onderwijsprogramma, dat in totaal drie jaar duurt, leren de boeren onder meer hoe ze koffiebonen beter kunnen telen in de schaduw van bomen, hoe ze verantwoord om kunnen gaan met afvalwater en de bodem.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Ook moeten er meer klimaatresistente gewassen beschikbaar komen, koffiestruiken die bijvoorbeeld beter tegen temperatuurstijgingen en ziektes kunnen. Per saldo moet dat allemaal leiden tot hogere koffieopbrengst en lagere kosten voor koffieboeren. Het ondersteunen en omscholen van de koffieboeren vraagt volgens Solidaridad om een extra investering van ongeveer tweehonderd dollar per boer. Vertaald naar consumentenprijzen kost het, drie jaar lang, zeven cent extra per kilo klimaatvriendelijke koffie. Uiteindelijk hoopt Solidaridad zoveel mogelijk van de 20 miljoen koffieboeren te bereiken.
Zeldzamer
De klimaatverandering beïnvloedt de koffieteelt op twee manieren. Zo stijgt door de klimaatverandering de temperatuur op aarde, ook neemt de kans op hevige regenval toe. “Er zijn twee soorten koffiebonen, de Arabica en de Robusta. De Arabica is gevoelig voor temperatuurstijgingen, de Robusta niet”, vertelt Ken Giller, hoogleraar plantaardige productiesystemen aan de Universiteit Wageningen. “De koffieplant heeft een natte en een droge periode nodig, maar door de klimaatverandering regent het steeds vaker, ook in de droge periode.”
De maatregelen die koffieboeren nemen nu al nemen om hun teelt veilig te stellen, hebben bijvoorbeeld vaak juist een negatief effect op het klimaat.
Giller denkt niet dat de Arabica-boon, de meest kwetsbare en de meest gedronken soort, zal verdwijnen: “Arabica zal misschien wel zeldzamer worden, maar de kans dat de boon daadwerkelijk verdwijnt lijkt me klein.” De wetenschapper nuanceert daarmee de waarschuwing van Solidaridad. Zo’n vaart met het verdwijnen van koffie, zal het dus niet lopen. Maar, vindt ook Giller, er zal wel wat moeten gebeuren.
Begin
De maatregelen die koffieboeren nemen nu al nemen om hun teelt veilig te stellen, hebben bijvoorbeeld vaak juist een negatief effect op het klimaat. “Door de klimaatverandering kan de Arabica-boon op steeds minder plaatsen groeien. In hun zoektocht naar verkoeling en lagere temperaturen verplaatsen boeren hun koffieplantages naar steeds hoger gelegen gebieden. Maar ook daar zal uiteindelijk de boomgrens worden bereikt”, vertelt Giller. Deze maatregelen hebben vaak een negatieve impact op het klimaat. Bij die verhuizing worden bomen gekapt, en die ontbossing is een van de oorzaken van de uitstoot van broeikasgassen.
De Geen Koffiebar is voor Solidaridad slechts het begin van een campagne ‘Een wereld zonder koffie’. Vandaag heeft de organisatie een afspraak met een aantal bedrijven waaronder Ahold Delhaize, om te praten over dit probleem. “Koffiemerken zoals Café del Mar en Hesselink ondersteunen ons al in Latijns-Amerika en het ministerie van buitenlandse zaken investeert ook in ons koffiefonds”, zegt Heske Verburg, directeur van Solidaridad.
Wie bang is dat het drinken van een kopje koffie opeens sociaal onverantwoord zou zijn, maakt zich volgens Solidaridad ten onrechte zorgen. Op de speciale campagnesite schrijft de organisatie dat je best mag blijven genieten van je kopje koffie, maar kies dan wel voor duurzaam verbouwde koffie.
Levensbehoefte
“Ik drink graag goede koffie”, vertelt Julia Damberg (25), die achter haar laptop in de Geen Koffiebar aan het werk is. “Ik drink het niet zomaar. En ik merk dat er bij mijn leeftijdsgenoten veel meer passie is voor koffie dan bij de generatie van mijn moeder. Die slurpt koffie”, vertelt ze lachend. “Voor haar is het een eerste levensbehoefte en kwaliteit staat op de tweede plaats.”
Een wereld zonder koffie ziet ze niet snel gebeuren. “Dat koffie voor altijd verdwijnt, is natuurlijk een beetje overdreven, maar het is wel belangrijk om mensen bewust te maken.”