Luister naar

Partijloze burgemeesters, je kunt gewoon solliciteren

Nieuws
Er is een opmerkelijke verandering gaande in burgermeestersland. Ze zijn steeds vaker jong, vrouw en ze hebben geen banden meer met traditionele partijen.
Peter de Graaf Joost de Vries redactie vk
maandag 27 november 2017 om 03:00
Een burgemeester krijgt de ambtsketen omgehangen. ‘De procedure voor burgemeestersbenoemingen is nog steeds weinig transparant.’
Een burgemeester krijgt de ambtsketen omgehangen. ‘De procedure voor burgemeestersbenoemingen is nog steeds weinig transparant.’ anp / Koen Suyk en Marcel van den Bergh

Den Haag

Een topjaar is 2017 voor de onafhankelijke burgemeester: nooit eerder werden in één jaar vijf partijloze kandidaten benoemd. Terwijl Thierry Baudet in Den Haag furore maakt met zijn strijd tegen het vermeende ‘partijkartel’, breken lokaal de partijloze burgemeesters in rap tempo door de hegemonie van de grote bestuurderspartijen. Toch speelt de landelijke partijcultuur hun nog steeds parten, zeggen ze.

Van de 388 Nederlandse burgemeesters zijn er nu 18 partijloos of lid van een lokale partij. Het is nog een select gezelschap, maar wel een viervoud ten opzichte van tien jaar geleden. De Volkskrant sprak met acht van hen. Kom bij deze burgemeesters niet aan met termen als ‘partijkartel’ of ‘baantjescarrousel’. Wie wil, kan gewoon solliciteren en de post nog krijgen ook.

Trots klinkt door: zij zijn het bewijs dat goede bestuurders niet enkel te vinden zijn onder de leden van de snel slinkende gevestigde partijen.

kringetjes

Ze zijn zich er ook van bewust dat ze een voorhoede vormen. De tijd dat VVD, CDA en PvdA de burgemeestersposten onderling verdeelden, is weliswaar voorbij (sinds 2001 kiest een vertrouwenscommissie van de gemeenteraad haar favoriete kandidaat, de benoeming door kabinet en koning is daarna een formaliteit), maar daarmee is nog niet de cultuur veranderd. Allemaal kregen ze weleens te horen: zonder lidmaatschap van een grote partij kun je het schudden.

Marcel Thijsen (Tynaarlo, Drenthe) werd toen hij nog wethouder was in Wijchen gewaarschuwd door collega’s van gevestigde partijen: ‘Je maakt geen kans, zeiden ze. Ook nu zeggen collega-burgemeesters dat mijn carrièreperspectief beter zou zijn met een partijlidmaatschap.’ Reg van Loo (Vaals, Limburg) voelde zich aanvankelijk een buitenbeentje bij VNG-congressen. ‘Je ziet kringetjes van VVD’ers, PvdA’ers, CDA’ers; dat hokt dan een beetje bij elkaar. Maar je breekt er ook makkelijk doorheen.’ Hij is overtuigd dat landelijke partijen hun invloed blijven aanwenden om burgemeestersposten binnen te slepen. ‘Men laat dat niet helemaal los. Zeker niet als het gaat om de grotere steden.’

Dagmar Oudshoorn (Uithoorn, Noord-Holland) zegde in 2013 haar PvdA-lidmaatschap op. ‘Mensen zeiden: hoe kun je dit doen? Dit is het einde van je bestuurlijke leven.’ Daarna stellig: ‘Er is maar één instantie die bepaalt wie de functie krijgt, dat is de gemeenteraad.’

eerste schifting

Dilia Blok, vanaf volgende maand burgemeester in het Brabantse Someren, heeft andere ervaringen. Baudet zit er niet helemaal naast, zegt ze. ‘Deze kans had ik niet in elke provincie gekregen. In een kennismakingsgesprek buiten Brabant kreeg ik te horen: als je kans wilt maken, moet je lid worden van een landelijke partij.’ Ze wijst op de rol van de commissarissen van de Koning. Deze partijmannen en vrouwen maken een eerste schifting in de sollicitanten. De vertrouwenscommissie krijgt een lijst van alle sollicitanten, maar de selectie van de provinciebaas weegt zwaar. ‘Ik wist door verkennende gesprekken in welke provincies ik minder kans maakte’, zegt Blok. ‘Waar? Laat ik het midden-Nederland noemen.’

Burgemeester Thijsen spreekt over een ‘black box’. ‘Je weet niet waarop je wordt geselecteerd.’ Volgens Van Loo is de voorselectie ‘heel bepalend’. De gemeenteraad zou ‘nog meer in stelling moeten worden gebracht’, stelt hij.

Dat vindt ook de Groningse hoogleraar Gerrit Voerman, hoofd van het Documentatiecentrum Politieke Partijen Nederland. De selectie vindt achter gesloten deuren plaats en blijft daardoor schimmig. ‘De procedure is nog steeds weinig transparant.’

folders uitdelen

De onafhankelijke burgemeesters pleiten voor een cultuurverandering. De vijver met talent is groter buiten de gevestigde partijen, zegt Thijsen. ‘De besten zitten echt niet bij die relatief weinig partijleden.’ Mensen met ambities hoeven hun heil niet te zoeken bij gevestigde partijen. ‘Van folders uitdelen word je nog geen goede burgemeester.’ Van Loo voorspelt een ‘paradigmashift’ in de komende jaren waarbij minder zal worden gehecht aan klassieke partijstructuren.

De cijfers geven hun gelijk: bij raadsverkiezingen winnen lokale partijen steeds meer terrein en de ledentallen van landelijke partijen zijn sinds de jaren tachtig in een vrije val. De dertien partijen in de Tweede Kamer hebben samen nog een kleine 300.000 leden.

Een vaak gehoord argument voor het partijlidmaatschap: het bijbehorende netwerk zou onontbeerlijk zijn. Gerrit Jan Gorter van Zeewolde: ‘Partijen suggereren een enorm netwerk, maar dat is relatief. Neem de Tweede Kamer, daar is het verloop hoog. Het netwerk van oud-Kamerleden is dus beperkt houdbaar.’ Ook Marnix Bakermans, burgemeester van de Brabantse gemeente Landerd, wijst op de vele wisselingen in de Kamer. ‘Het is voor iedereen, met of zonder partijlidmaatschap, verrekte lastig om daar langjarig je contacten op te bouwen. Een goede burgemeester is in staat in razend tempo zelf een netwerk op te bouwen.’

Partijkleur kan ook in de weg zitten, stelt Bakermans. Wie onafhankelijk is, hoeft niet te bewijzen dat hij boven de partijen staat, zegt hij. Burgemeester Gorter: ‘Als jouw partij er in de raad een potje van maakt, straalt dat ook op jou af.’ Het partijloze bestaan kent in hun ogen vooral voordelen. Joerie Minses van Alphen-Chaam: ‘Door mijn onafhankelijkheid ben ik voor partijen per definitie onverdacht.’ Thijsen wantrouwt het Haagse beleidsdenken. ‘Niet voor niks bestaan de woorden beleid en debiel uit dezelfde letters.’ Van Loo: ‘Ik kwam out of the blue en denk out of the box.’

eerste

Gerard Rabelink van Schouwen-Duiveland pionierde in 2003 als eerste partijloze burgemeester, van de gemeente Maasbree. Hij heeft goede hoop dat de onafhankelijken ook in de grote steden zullen doorbreken. Rabelink wijst naar Maastricht waar oud-officier van justitie Annemarie Penn-te Strake sinds 2015 burgemeester is. ‘Dan moet het ook kunnen in een van de vier grote steden.’ <

minder grijze, ervaren mannen

Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters signaleert dit jaar een opmerkelijke hausse van ‘jonkies’. Liefst acht nieuwe burgemeesters zijn bij hun benoeming niet ouder dan 40 jaar. ‘Gemeenteraden durven iets meer voor avontuur te kiezen dan louter voor zekerheid’, aldus secretaris Ruud van Bennekom. Mede daardoor is de gemiddelde leeftijd van nieuwe burgemeesters licht gedaald tot 49 jaar.

Het totaal aantal burgemeestersoverdrachten is in de eerste tien maanden van dit jaar ook opvallend hoog: 42. Dat heeft te maken met de gemeenteraadsverkiezingen begin volgend jaar: veel burgemeesters hebben tijdig hun vertrek aangekondigd, zodat de benoemingsprocedure voor hun opvolger ruim voor de verkiezingen kan worden afgerond. Tussen de 42 voorgedragen burgemeesters zitten 25 nieuwkomers in het burgemeestersvak – de anderen waren al eerder burgemeester.

Onder de nieuwkomers zijn maar liefst elf vrouwen. Eind dit jaar zal ongeveer een kwart van de burgemeesters vrouw zijn. Vooral de drie provincies in Zuid-Nederland scoren goed, met elk 30 procent of meer vrouwelijke burgemeesters.

‘Als jongste burgemeester ben je een bijzondere vogel’

 … Liefst acht burgemeesters die dit jaar zijn benoemd, zijn niet ouder dan 40 jaar. … Hanne van Aart (32) is sinds deze maand de jongste.

Loon op Zand

Ze was 25 toen ze de gemeenteraad inging, 27 toen ze de VVD-fractie ging leiden, 29 toen ze wethouder werd en nu is ze op 32-jarige leeftijd de jongste burgemeester van Nederland geworden, in Loon op Zand. ‘Het was geen kinderdroom, wel een twintiger-ambitie’, zegt Hanne van Aart. ‘Het burgemeesterschap is in de lokale politiek toch zo’n beetje het hoogste wat je kunt bereiken.’

Het is een opmerkelijke bliksemcarrière van een jonge vrouw die bestuurs- en organisatiewetenschap studeerde in Utrecht en enige jaren consultant was bij een adviesbureau voor ruimtelijke ordening. Ze komt niet uit een politiek nest, al werd er ‘thuis altijd wel veel aan tafel gediscussieerd’ en is haar vader inmiddels afdelingsvoorzitter van het CDA. Wat heeft haar bewogen, in tijden waarin de burger steeds minder vertrouwen in de overheid lijkt te hebben en politieke partijen steeds meer moeite hebben om geschikte kandidaten te vinden? De interesse voor de politiek, vertelt Van Aart, werd gewekt toen ze nog op de middelbare school zat. Samen met andere scholieren werkte ze op verzoek van de lokale VVD mee aan een verordening om meer jeugdonderwerpen op de agenda van de gemeenteraad te krijgen. ‘Het was bijzonder om zoiets als 17-jarige voor elkaar te krijgen. Dat leidde tot politieke bewustwording.’

debatclub

Medio oktober werd ze door de vertrouwenscommissie van de gemeenteraad in Loon op Zand unaniem voorgedragen als nieuwe burgemeester. ‘Met haar enthousiasme en betrokkenheid legt ze gemakkelijk verbinding op verschillende niveaus’, aldus de voorzitter van de vertrouwenscommissie. ‘Haar ambitie is groot en ze is in staat anderen daar op een goede manier in mee te nemen.’

Er is dit jaar een opmerkelijke hausse van ‘jonkies’. Liefst acht nieuwe burgemeesters zijn bij hun benoeming niet ouder dan 40 jaar. De nieuwe burgemeester van Loon op Zand, thuishaven van de Efteling, is de jongste én vrouw. Die combinatie komt weinig voor: sinds de Tweede Wereldoorlog was die alleen weggelegd voor Hanneke Jagersma (CPN), die in 1982 op 30-jarige leeftijd burgemeester werd van Beerta, en Marja van Bijsterveldt (CDA), die in 1994 als 33-jarige aantrad in Schipluiden.

Als het om leeftijd gaat, kent Van Aart nog andere illustere voorgangers. In 1972 was VVD’er Ivo Opstelten in de kleine Drentse gemeente Dalen op 28-jarige leeftijd de jongste burgemeester van Nederland. Zijn partijgenoot Jan-Kees Wiebenga (26) was dat later in Eelde, CDA’er Ton Rombouts (28) in Wouw. De jongste burgemeester ooit, voor zover bekend, was Frederik Ebbinge Wubben, die in 1811 op 20-jarige leeftijd de eerste burgervader van Staphorst werd.

‘Als je ergens een mening over hebt, dan moet je niet aan de kant blijven zitten’, vindt Van Aart. Tijdens haar studie in Utrecht werd ze lid van een debatclub, waardoor ze haar argumentatievermogen aanscherpte. Terug in Vlijmen werd ze door de VVD gevraagd zich kandidaat te stellen voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2010. Vier jaar later kwam de VVD in de coalitie en werd Van Aart de jonge wethouder. Ze behoort tot de linkerzijde van de VVD: meer Mark Rutte. ‘Ik hoor jongeren weleens zeggen: ik voel me bij geen enkele partij thuis, daarom bemoei ik niet met politiek. Dat hoeft ook niet. Ik ben het in de VVD ook niet met iedereen en alles eens. Maar het is wel de partij waarmee ik de meeste affiniteit heb.’

naar popconcerten

Haar leeftijd heeft als voordeel dat ze snel acteert en communiceert, zegt ze, ook op sociale media. Ze hecht aan transparantie: op haar Twitteraccount staat haar 06-nummer. ‘Dat zal niet veranderen.’ Ze wil vooral zichzelf blijven en dus ook gewoon popconcerten blijven bezoeken – in juni was ze nog bij Guns N’ Roses, volgend jaar lonkt een andere held: Roger Waters van Pink Floyd.

Maar ze beseft dat haar leeftijd ook nadelen heeft, zoals gebrek aan levens- en werkervaring. ‘Je bent als jonkie toch een bijzondere vogel. Veel mensen denken dat politiek vooral voor ouderen is. Ik zal straks best wel links en rechts worden uitgetest.’ <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Lisa Westerveld (GL-PvdA, links) roept samen met Faith Bruyning (NSC, rechts) op om een zogenoemde beknopte parlementaire enquête uit te laten voeren naar de gesloten jeugdzorg van 2008 tot nu.

De Kamer is diep bezorgd over de gesloten jeugdzorg, maar ziet weinig in weer een enquête

GroenLinks-PvdA en NSC willen met een ‘beknopte parlementaire enquête’ uitzoeken hoe de misstanden in de gesloten jeugdzorg zo lang konden doorgaan. Maar een meerderheid van de Kamer twijfelt of ‘nog een rapport’ wel de oplossing biedt.

Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.