Syriëgangster Lieke S. noemt zich tegenwoordig Hayat S.: Ik ben geen net, lief meisje

Het is diep in de nacht als we een eind maken aan het gesprek. Wacht, nog één vraag: hoe ziet ze haar rechtszaak? Ze haalt haar schouders op. ,,Ik hoop dat de rechters openstaan voor me. Maar er telt zoveel meer. Getuigenissen, onderzoeken. Stel dat er die week een aanslag is? Ik zie wel. Ik vertrouw op God. Allah doet wat goed is."

En ze wil wegfietsen, de donkere nacht in. Niet bang? ,,Neuh, ik ben eigenlijk nooit bang." Eind vorig jaar werd Hayat S. (34) nieuws toen ze, als de geradicaliseerde Lieke S. uit de Helmondse wijk Stiphout, opeens in Bulgarije werd opgepakt als mogelijk moslimstrijdster. Kranten toonden een donkere foto van een geblurd gezicht, omhuld door een hidjab, omringd door forse Oost-Europese dienders. Maanden zat ze in de cel. Eerst daar, later hier, in het Pieter Baan Centrum en de zwaarbewaakte terroristenafdeling van de gevangenis in Vught.

Nu zit ze achter een kopje koffie en wil ze haar verhaal doen. Tegen justitie zweeg ze, maar het wordt tijd om háár waarheid te vertellen, vindt ze. Eindelijk zien we dat gezicht. Frêle. Beetje oosters. Grote heldere ogen. Vriendelijk, open en voor de duvel niet bang. Rechtdoorzee, vastberaden. Geen drammer. Ze zal zonder enige hapering antwoorden formuleren, geen moment aarzelen. Koranteksten blijven uit. Overal is al over nagedacht. Haar leven kent weinig raadsels.

Op tafel ligt de hamvraag. Wat brengt een net meisje uit een gewoon gezin - vader onderwijzer, moeder verkoopster in een boekwinkel - uit het ogenschijnlijk zo keurige Stiphout ertoe zich tot de islam te bekeren en in Syrië te willen strijden voor het oorlogszuchtige IS? Ze lacht. ,,Die vraag had niet fouter kunnen zijn", zegt ze. ,,Ik ben niet netjes, ik kom uit Helmond, ik geloof al jaren in Allah, Syrië was geen bewust plan, ik ging zeker niet om te strijden en de oorlog is niet van IS maar het Westen." Kleine pauze, boze blik: ,,En ik ben geen meisje, maar een vrouw."

Ze was nooit een net meisje, zegt ze. ,,Eerder een hanggroepjongere dan een nerd. Stiphout heeft een nette naam, maar ook daar kan de jeugd er wat van. Ik had goede cijfers op school, maar dat betekende niet dat ik niet spijbelde. Heel mijn leven ben ik al idealistisch, heb altijd geknokt voor anderen. Mijn eerste protest was toen ik acht jaar oud was, een ingezonden brief naar het ED over panda's. Zo bleef ik altijd bezig. Tegen pesten, voor dierenrechten, tegen het tweedefase-onderwijs, voor Amnesty."

Toen kwam de islam in haar leven. ,,Ik maakte een spirituele ontwikkeling door, zag meer dan anderen." Wat ze daarmee bedoelt kan ze niet uitleggen. ,,Het was verwarrend, maar ook verhelderend. Ik ga voor de Allerhoogste. Wat ik ervaar, komt van God, dus ik ging op zoek naar God. En die zag ik het meest zuiver in de islam. Die is allesomvattend. Er zijn veel profeten, en de islam omarmt ze allemaal. Islam erkent Jezus als profeet, het christendom sluit Mohammed juist buiten. Ja, de overstap voelde een beetje als verraad. Maar de koran zei me zoveel wat ik al waarnam van het geloof in God. In Allah. Het maakt niet uit hoe je hem noemt."

,,Het was niet makkelijk. Islam is een andere denktaal, ik moest andersom denken. Nederland is individualistisch, gaat uit van de ik. Maar islam gaat uit van God, het is onderwerping aan God, als gehele gemeenschap."

Dat liep dus anders. ,,Ik zou contact houden met mijn ouders via WhatsApp, ook om mijn daden te verklaren. Maar dat ging heel raar. Ik kreeg pas dagen later antwoord. Wat bleek? De politie had allang huiszoeking gedaan en m'n ouders benaderd. Doodsbang gemaakt. Het was heel belangrijk dat zíj het contact overnamen. Als mijn ouders ook maar één verkeerd woord zeiden zou ik gevaarlijke dingen kunnen doen. De politie had psychologen die wisten hoe ze met me om moesten gaan."

Maar met haar was niks mis, zegt ze. ,,Ik schreef onderweg en in Turkije veel, voor een boek. Ik zat niet ver van de oorlog maar heb er niks van gemerkt. Als vrouw alleen kon ik gewoon doen wat ik wilde."

En Syrië? ,,De grenzen waren toen vaak open. Op een gegeven moment kwam ik dicht bij Syrië, zeg maar boven Aleppo, en toen wilde ik ook daar naartoe. Gewoon, omdat het kon. De grens is er ouderwets, twee slagbomen en een stuk niemandsland ertussen. Turkije mocht ik gewoon uit, maar ik had geen Syrisch paspoort en dan mag je er niet in. De Turken raadden me aan om te keren. Ik ben Turkije dus wel uit geweest, maar Syrië niet in."

Duizenden andere jihadisten lukte het wel om vanuit Europa Syrië binnen te komen. Een lachje: ,,Ik denk niet dat zij het bij een grenspost doen, maar via smokkelnetwerken gaan. Ik vond het geen enkel probleem dat het niet lukte en ben omgedraaid."

Maar ze had thuis toch een brief achtergelaten dat ze ging strijden? Daardoor werd alarm geslagen. ,,Nee, nee. Dat was geen brief, maar een notitieboekje waaruit mijn ouders mijn drijfveren konden halen. In een voorwoord zei ik dat ik mijn leven drie maanden in het teken van God zou stellen. En ik heb het woord strijd gebruikt ja. Maar dat sloeg op mijn innerlijke strijd. Waarom worden die landen platgebombardeerd, er wonen ook bevlogen mensen, niets rechtvaardigt dat."

Terug naar haar reis. ,,Ik heb gevast en gebeden, mijn kennis van islam verdiept. Veel mooie dingen meegemaakt. Na een tijdje raakte het geld op. Ik appte: ik kom terug en zal alles uitleggen. Dat ging dus mis. Er was 'iets' met mijn paspoort. Turkije liet me uiteindelijk wel door. Maar Bulgarije hield me meteen aan. Dat was vooropgezet. Europol zocht me, Turkije had geen zin in een probleem en Bulgarije levert makkelijk uit,"

Ze belandde in een cel. ,,Dat was niet fijn. Ik leefde op koekjes en kon met niemand praten. Uiteindelijk kreeg ik een celgenote die meer talen sprak. Ik maakte een woordenlijst op de muur. Zinnetjes als hoe laat is het. Het was niet fijn. Het bed was vies. Ik ben vegetarisch maar kreeg kip, dus dat werd een halve hongerstaking. Het waren geen leuke omstandigheden, er zaten enkel mannen en die kregen lijfstraffen, dat kon ik horen."

Via een spoedprocedure werd ze door Bulgarije uitgeleverd aan Nederland. ,,Dat was geen prettige hereniging. Ik werd op Schiphol meteen in een hokje geduwd. Ze pakten mijn hoofddoek af. Voor mijn veiligheid zeiden ze. Erg onprettig, ik kreeg uiteindelijk een handdoek. Hier kreeg ik de grote klap. Nu pas hoorde ik dat ik al die tijd niet met mijn ouders maar met de politie had gecommuniceerd. Opeens viel veel op zijn plaats. Ik vond het al vreemd dat ze geen vragen hadden over mijn achtergelaten boekje. Dat hadden ze dus niet eens gezien. Het gaf me een harde klap. Mijn ouders hadden me verraden! Later begreep ik dat ze gewoon zijn misleid."

Ze bleef maanden opgesloten en ging, zonder dat haar dat werd verteld, naar het Pieter Baan Centrum voor onderzoek. Daar werkte ze aan mee en psychologen zeggen dat haar niks scheelde. Ze zat er tussen enkel mannen en bleef daarom in haar cel. ,,Ach, ik liet het gebeuren, ik heb er fijne gesprekken gehad. Ik heb een conflict met de Staat, niet met het personeel. We hadden interessante theologische discussies."

Na bijna negen maanden cel kwam ze vrij uit voorarrest. Ze woont, met een enkelband, op een geheim adres ergens in Zuidoost-Brabant. ,,Ik kan gelukkig weer met mijn ouders praten, het wantrouwen is weg. Het blijft moeilijk voor ze. Zij hebben een ander referentiekader. Het valt niet mee het uit te leggen. Ik heb geen radicale visie. Ik heb een felle mening over het Midden-Oostenconflict. Daarom zien ze me als radicaal. Ik vind dat het Westen verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn handelen. Zíj gooien het kalifaat plat. Aleppo ligt in puin door Assad, niet door IS. Dat kan, maar IS heeft het stigma slecht te zijn. Terwijl het Westen bezig is met genocide, nietsontziend bombarderen. "

De vrede is moeilijk te zien door al het bloed. ,,Nou, de bijbel is niet anders. Het oude testament staat er vol van, vrouwen ondersteboven ophangen, oog om oog, tand om tand. David liet hele dorpen afslachten. Geen priester of dominee die dat hoeft te verantwoorden, terwijl elke imam elke bom voor zijn voeten krijgt."

De nacht gaat hard richting ochtend, tijd voor afscheid, het verhaal is verteld. Wat opvalt: ze vertelt alles rustig. Kwellingen noemt ze steevast 'niet fijn'. Ze is niet boos. ,,Nee, in de koran staat dat Allah je twee keer per jaar beproeft. Dat leert je geduld en verdraagzaamheid. Ik heb ook moeite om iets als negatief te ervaren, elke gebeurtenis die op mijn pad komt is een nieuwe levenservaring. Ik leer en groei elke dag."