Faagtherapie: wondermiddel tegen infecties?

Dat klonk toch wel heel mooi, laatst in het televisieprogramma 'De Wereld Draait Door': bacteriële infecties bestrijden met 'faagtherapie' in plaats van antibiotica. Waarom we dat niet massaal doen, wil een geïntrigeerde lezer weten. Dan zijn we eindelijk van de angst af dat bacteriën ooit resistent worden tegen die antibiotica, waardoor een verzwakt persoon in de toekomst wellicht al sterft aan een kniewond.

Maar eerst even wat die fagen eigenlijk zijn. Bacteriofagen, zoals ze voluit heten, zijn virussen die zich toeleggen op het doden van bacteriën. Een soort huurmoordenaars, die heel specifiek een bacteriesoort naar keus aanvallen. Hun wapenarsenaal is alleen geschikt om die ene soort om te leggen. De faag klikt zich dan vast aan de buitenwand van de bacterie, injecteert zijn slachtoffer met DNA - dat de regie van de bacteriecel overneemt - en dan is het einde verhaal voor de ziektemaker. Andere bacteriesoorten laat de faag dus ongemoeid - dáár kwam hij niet voor.

In de Georgische schappen

In Georgië kun je die fagen gewoon bij een soort apotheek halen, zo zag de lezer in 'Dokters van Morgen', een ander tv-programma. Je zegt er aan de balie uit van welke bacterie je last hebt, en de kassamedewerker kijkt of de benodigde fagen in het magazijn liggen.

Microbioloog en hoogleraar Oscar Kuipers heeft ook naar De Wereld Draait Door gekeken. Hoewel de bacteriofaag een van de onderwerpen van zijn onderzoek is, noemt hij de huidige berichtgeving op televisie gehypet. "Ik bemerk een boel commotie. 'Waarom is dit niet eerder onderzocht', 'zijn artsen nou zo dom dat ze hier niet vanaf weten', dat soort vragen hoor je wel." Maar dit verhaal is veel genuanceerder, weet hij. En er zijn aardig wat misverstanden.

Infecties in de hand werken

Ten eerste: tegen een faag zou geen bacterie resistent kunnen worden. Oscar Kuipers: "Is niet waar. Ik heb hier een artikel in vakblad Nature Microbiology Reviews voor me liggen dat meerdere manieren noemt waarop bacteriën zich wel degelijk kunnen wapenen tegen zo'n virus." Bijvoorbeeld doordat bacteriën leren het ingespoten, dodelijke DNA af te breken. Of door hun buitenwand zo te veranderen dat de faag zich maar moeilijk aanhecht.

Sterker: fagen kunnen zelfs resistentie in de hand werken. Zo kan het dat een faag een gen voor antibiotica-resistentie meeneemt bij het uitschakelen van een bacterie, en dat onbedoeld achterlaat bij andere bacteriën die hij niet doodt. Dan zijn die vervolgens óók resistent, en ben je verder van huis.

Immuunreacties

Daarnaast werken fagen helemaal niet goed tegen alle infecties, vervolgt Kuipers. Vooral infecties 'aan de oppervlakte' zijn geschikt, zoals een open wond. "Daarom gebruikten Russen en Polen het in de Tweede Wereldoorlog." Maar voor een infectie in het bloed wil je geen fagen gebruiken, die kunnen immuunreacties oproepen.

Tot slot is het niet zo dat fagen nou helemaal nieuw zijn in het mensenlichaam, iedere mensendarm herbergt er sowieso al miljarden. "De bijzondere status die de media ze nu toedicht, is dus behoorlijk overtrokken."

Begrijp Kuipers niet verkeerd, er ziten misschien voordelen aan bepaalde vormen van faagtherapie, en niet voor niets wordt er onderzoek naar gedaan. Maar het lijkt vooralsnog meer een niche, waar de faagtherapie zich mogelijkerwijs op kan gaan richten. Op open wonden met ziekmakende bacteriën bijvoorbeeld, waar nu soms door antibiotica-resistentie behandeling problematisch is. "Maar: een oplossing voor alles is het niet en we zullen nieuwe antibiotica in de toekomst hard nodig hebben."

Toch wel vreemd dat het zo'n storm lijkt te lopen in Georgische apotheken dan, na dit verhaal van Kuipers. "De regelgeving zal daar wel soepeler zijn. Wat je ook niet moet vergeten is dat het biologische entiteiten zijn, die fagen. Je kunt daar moeilijk patent op aanvragen, en het gaat daar vermoedelijk als een soort alternatieve geneeswijze over de toonbank."

Zelf een vraag stellen? Mail: gezondheid@trouw.nl. Of schrijf de redactie gezondheid.