'Isoleren en imiteren blijkt een effectief tegen de PVV'
De brief 'aan alle Nederlanders' van Mark Rutte maakte volgens schrijver en journalist John Jansen van Galen onderdeel uit van een strategie tegen de PVV die effectief is gebleken.
'Doe normaal of ga weg.' Herinnert u zich de golf van morele verontwaardiging over de brief die premier Mark Rutte in januari van dit jaar tijdens de verkiezingscampagne schreef 'aan alle Nederlanders' maar toch speciaal aan hen die 'hier de vrijheid misbruiken terwijl ze juist vanwege die vrijheid hier gekomen zijn?' Volgens velen een opzichtige manier om Wilders de wind uit de zeilen te nemen. Zijn PVV zou volgens de peilingen de grootste kunnen worden.
Twee vragen nu: A. Is het moreel verantwoord de tegenstander dwars te willen zitten door diens retoriek over te nemen, en B. Heeft het gewerkt?
In de cockpits van alle Europese gevestigde partijen is er de afgelopen decennia intensief over gebrainstormd: hoe bieden we populistische partijen het hoofd?
Er zijn globaal vier strategieën denkbaar.
1. Isoleren
Dat gebeurde in België waar de andere partijen een cordon sanitaire legden rond het Vlaams Belang en het negeerden. Je kunt je afvragen of het buitensluiten van een partij en haar gekozen vertegenwoordigers moreel juist is, bovendien werkte het niet. De partij van Filip Dewinter bleef groot, en raakte pas in het ongerede door de opkomst van rechtse concurrenten als Lijst Dedecker en de N-VA.
2. Omarmen
Met een dodelijk bedoelde omarming betrokken Rutte en het CDA in 2010 de PVV bij het kabinet. Ze wreven zich vermoedelijk in de handen toen Wilders het twee jaar later met ruzie in de steek liet. De PVV verloor daarna wel, maar bleef een politieke kracht van belang. In Noorwegen haalden de Conservatieven de anti-immigratiepartij FrP in de regering, die daardoor niet werd doodgedrukt, maar de derde partij bleef.
Soms is deze strategie wél succesvol: in Oostenrijk en Nederland werden begin deze eeuw de FPÖ en de LPF weggevaagd na hun regeringsdeelname.
3. Bestrijden
Dat deed Angela Merkel toen vanaf 2013 de opmars van Alternative für Deutschland, ook een anti-immigratiepartij, begon. Ze sloot die uit van samenwerking en verwelkomde immigranten nadrukkelijk: 'Wir schaffen das'.
Daardoor voelde de populistische achterban zich bevestigd in zijn gelijk: de elite luistert niet. Dit jaar scoorde de AfD in Duitsland liefst 13 procent.
4. Imiteren
Dat is wat Rutte probeerde met zijn open brief: Wilders de wind uit de zeilen nemen door zijn taal over te nemen. Doorgaans leidt dat echter niet tot het gewenste resultaat, omdat kiezers liever kiezen voor het echte merk, voor de man die het eerder en nog krasser zei.
In Oostenrijk haalde de jonge christendemocraat Sebastian Kurz de FPÖ geregeld rechts in, maar wist de partij daarmee allerminst uit te schakelen: de FPÖ haalde 26 procent.
Wat te doen? De Amsterdamse politicoloog Joost van Spanje, die in vijftien Europese landen de verkiezingen na de Tweede Wereldoorlog onderzocht en experimenten met Nederlandse kiezers uitvoerde, komt tot de slotsom dat isoleren noch imiteren effectieve strategieën zijn tegen de concurrentie van anti-immigratiepartijen. "Alleen tegelijkertijd isoleren en imiteren werkt."
Rutte sloot de PVV uit van regeringsdeelname en nam tegelijk haar redeneertrant over
En dat is wat Rutte deed. Het is eerder met succes gedaan. Lange tijd hielden de Duitse christendemocraten uiterst rechtse concurrenten als de NPD buiten de deur (Ausgrenzung), maar schoven in hun uitlatingen wel in hun richting op, waardoor ze per saldo zulke partijen lang klein hielden.
Strategische spelletjes
In ons land stond de PVV twee maanden voor de verkiezingen op 32 zetels en zou daarmee de grootste worden. Rutte noemde de kans dat Wilders zou meeregeren 'nul' en sloot zo de PVV uit van regeringsdeelname (dat is isoleren). Hij nam tegelijk in die open brief Wilders redeneertrant over (dat is imiteren).
De PVV verloor daarna in korte tijd twaalf van haar potentiële zetels en stond buitenspel. Het ziet er dus naar uit dat Rutte met zijn gecombineerde strategie van isoleren en imiteren succes boekte tegen de PVV.
Rest de vraag: heiligt het doel de middelen? Mag je in je concurrentiestrijd met je tegenstander diens vertoog overnemen? Mag je om een zege van populisten te voorkomen de weerzin tegen immigranten aanwakkeren? En voor wie zulke strategische 'spelletjes' verontwaardigd van de hand wijst: had u de PVV dan de grootste partij willen zien worden?
