Speurtocht naar lozing GenX in Brabantse rivieren

• Trudy van Rijswijk

  Verslaggever

Als René de Veer van onderzoeksinstituut Aquon de achterdeuren van zijn busje opent, ontvouwt zich een compleet laboratorium. Geroutineerd trekt hij laden open en haalt er achtereenvolgens een trechter, een enorme soeplepel en plastic flessen uit. Ook een weegschaal en een thermometer komen tevoorschijn.

Aquon is opgericht door de waterschappen en De Veer test elke dag de kwaliteit van het water bij de waterzuiveringsinstallaties. Hij is wel wat gewend, maar nu is er iets bijzonders aan de hand: er is GenX in het water van de installatie in Aarle-Rixtel gevonden, net als bij de waterzuivering van Waterschap De Dommel in Eindhoven. Lage concentraties weliswaar: 22 en 130 nanogram per liter. Maar de grote vraag is hoe is die stof in het water terecht is gekomen.

GenX werd landelijk bekend (en berucht) na de lozingen van chemiebedrijf Chemours in Dordrecht. Het spul wordt gebruikt voor de productie van anti-aanbaklagen in pannen. Chemours is het enige bedrijf in Nederland dat een vergunning heeft voor het gebruik van GenX.

Hoe de gevaarlijke stof in het oppervlaktewater in Zuidoost-Brabant terecht is gekomen, is dus een compleet raadsel. Er zijn officieel geen bedrijven bekend die ermee werken. "Dat klopt", zegt directeur Peter Verlaan van het waterschap Aa en Maas. "Maar produceren is één ding. Een ander ding is het verwerken of gebruiken ervan."

Welke bedrijven met GenX werken, weet het waterschap niet. "Dat moet nog helemaal in kaart gebracht worden." Nu er alarm is geslagen, zijn er wel een paar bedrijven die zich hebben gemeld. "Ze willen weten of zij misschien onbedoeld de verontreiniging hebben veroorzaakt, maar we hebben nog een lange weg te gaan om de oplossing van de puzzel te vinden."

'Bacteriën lusten geen GenX'

René de Veer komt intussen met een groot vat aangesjouwd, tot een kwart gevuld met water. Hij weegt het en roert zorgvuldig door het water. Driemaal rechtsom, driemaal linksom. Dat hoort zo, want anders mengt het niet goed. Vervolgens giet hij het water met de soeplepel en de trechter in een gelabelde fles. Er is niets bijzonders aan het water te zien, en ook niets te ruiken.

"Wij werken met bacteriën die verontreinigingen op moeten ruimen", vertelt Verlaan. "Maar GenX lusten ze niet. Ze krijgen het simpelweg niet verwerkt. Dus we zitten met een enorm probleem." De chemische stof kan door het waterschap niet uit het water worden gefilterd. "Daarom zijn we met Rijkswaterstaat en de Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant grootscheeps op zoek naar de bronnen"

De enige manier om het uit het water te houden, is voorkomen dat het erin komt. "We beginnen bij de waterzuiveringsinstallaties, en gaan zo stap voor stap terug via putten in het hele rioolstelsel om de dader op te sporen."

De concentraties zijn laag, maar deze verontreiniging is volgens Verlaan wel een teken aan de wand. "We krijgen te maken met duizenden nieuwe stoffen per dag die in hoog tempo door de industrie worden geïntroduceerd. Daar zijn onze installaties eenvoudigweg niet op gebouwd."

De waterschappen testen nu zo'n 35 tot 50 verschillende groepen van stoffen. "Maar dit is niet meer bij te houden", zegt Verlaan. "We moeten echt naar een Europees systeem waarbij bij de afgifte van vergunningen of toelating van bepaalde stoffen ook gekeken wordt naar de mogelijke effecten op het oppervlaktewater. Op korte én lange termijn."

Anders ontstaan volgens hem vroeg of laat onvermijdelijk grote problemen met de watervoorziening. "Speurtochten als deze zouden niet nodig moeten zijn. En ze zijn op den duur ook niet meer effectief."

Tweede Kamer

René de Veer heeft zijn dagelijkse watermonsters weer compleet en sluit de deuren van het busje. De monsters worden nu geanalyseerd. Over twee is dan duidelijk of er nog meer GenX is aangetroffen.

Echt gevaarlijk is het nu nog niet: je zou grote hoeveelheden water uit de riviertjes moeten drinken om risico's te lopen. Maar de vraag waar het spul in het water terecht is gekomen moet hoe dan ook beantwoord worden, vinden de waterschappen. De Tweede kamer praat maandag over deze zaak.